پيرتر

از بعضى از گونه‌هاى پيرترها به سبب بوى نافذى كه اسانس رزينى آنها دارد به عنوان حشره‌كش استفاده مى‌شود. اين‌گونه از گياهان كه به فارسى «پيرتر» گفته مى‌شوند به فرانسوى با اسامى زير خوانده مى‌شوند:

 ١ . Pyrethre ā feuilles cineraire

 ٢ . Pyrethre coccine يا Pyrethre de Caucase

 ٣ . Pyrethre rose

كاشت دو گونۀ آخر در قفقاز و ايران قدمت تاريخى دارد ولى در  ۵٠ - ۴٠  سال اخير ورود حشره‌كشهاى خارجى تركيبى كشت آنها را كاهش داده است. عده‌اى از گياه‌شناسان دو گونۀ اخير را يك نوع مى‌دانند. بين سه نوع يادشده گونۀ اول از نظر خاصيت حشره‌كشى سرآمد مى‌باشد و بسيار قوى است و گياهى است از خانوادۀ Compositae تيرۀ فرعى Radiae نام علمى آن Chrysanthemum cinerariaefolium Vis. و مترادف آن Pyrethrum cimerarifolium Trev.

مى‌باشد.

مشخصات

پير تر گونۀ اول ) P. ā Feuilles Cineraire( گياهى است چندساله بلندى آن در حدود  ۵٠  سانتى‌متر خيلى شبيه بابونه. پوشيده از كرك نرم سفيد، برگهاى آن داراى بريدگى زياد، گلهاى آن در وسط طبق زرد و در اطراف سفيد است. اين گياه در ايران به‌طور وحشى ديده نشده ولى براى ساخت حشره‌كش كاشته مى‌شود و خوب رشد مى‌كند. براى تكثير آن در بهار تخم آن را در خزانه مى‌كارند، دو سه هفته طول مى‌كشد كه جوانه بزند وقتى كه گياهان  ٨ - ٧  برگه شدند، بيرون آورده به محل اصلى با فواصل  ۶٠  سانتى‌متر از هر طرف منتقل مى‌كنند. اين گياه زمينهاى شنى سبك و رو به آفتاب را دوست دارد.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى در گلهاى اين گياه كه سمّى است و حشره‌كش مى‌باشد، مواد پيرترين ^١I و پيرترين ^٢II وجود دارد. هر دو مادۀ فوق حشره‌كش قوى هستند، اولى از دومى نيز قوى‌تر است. نمونه‌اى از اين گياه كه در هند كاشته شده و از نظر مواد عامل مورد بررسى قرار گرفته، مقدار مواد عامل موجود در آن قابل ملاحظه است.

گياه برداشت‌شده در هند را تجزيه كرده‌اند در نمونه‌اى داراى  ٢۴٧ / ٠  درصد و در نمونۀ ديگر  ۴٩١ / ٠  درصد و در دوازده نمونه به‌طور متوسط  ٣ / ١ - ٧ / ٠  درصد داراى مادۀ عامل بوده است. به‌علاوه در گياه وجود بتا-كاروتن ^٣مشخص شده است.

در گلهاى گياه  ۴ / ٠ - ٢ / ٠  درصد از دو نوع پيرترين I و II يافت مى‌شود و به‌علاوه در گلها مواد كريزانتين ^۴، پالميتيك اسيد و لينولئيك اسيد و مقدار كمى اسانس روغنى فرّار مشخص شده است. مادۀ پيرترين در اتر و پتروليوم اتر ^۵بهتر از بنزن ^۶حل مى‌شود.

گونه Pyrethre rose به نام علمى Chrysanthemum roseum Bieb. مى‌باشد. و گونۀ Pyrethre coccine به نام علمىChrysanthemum coccineum Willd. مى‌باشد.

برخى از گياه‌شناسان دو نام بالا را مترادف مى‌دانند. دكتر پولاك در يادداشت‌هاى تحقيقاتى خود آورده است كه گونۀPyrethre rose به نام علمى Pyrethrum roseum به ميزان فراوانى در كوههاى طالش شمال ايران وجود دارد و نام آن «كيك واش» است.

خواص-كاربرد

گرد گياه پيرتر و بخصوص گرد گلهاى خشك آن داراى خاصيت حشره‌كشى است و از آن مخلوط با ساير مواد مناسب نظير نفت مى‌توان محلولهاى حشره‌كش ساخت. براى نمونه نسخه‌اى از آن ارائه مى‌شود.

گرد گل پيرتر حدود  ١٠٠  گرم، متيل ساليسيلات ^١50 گرم، نفت چراغ 1000 گرم و يك اسانس خوش‌بو نظير اسانس سيترونل كه از گياه Cymbopogon nardus گرفته مى‌شود، ١۵  گرم. گرد گياه و ساير اجزا را در محلول ريخته، مدت يك هفته مى‌گذارند كه خوب خيس بخورد پس از آن صاف كرده و آمادۀ مصرف است.

با مخلوط كردن گلهاى خشك‌شدۀ سه گونۀ فوق، گرد حشره‌كش تهيه مى‌شود. و براى كشتن حشرات منازل مسكونى مانند ساس، شپش، مگس و حشرات موذى كه به پارچه‌هاى پشمى و پوست خز حمله مى‌كنند، مصرف مى‌شود. پيرترها براى از بين بردن برخى از حشرات آفات گياهى نظير آفات حشره‌اى سبزى و درختان ميوه نيز تا حدودى البته به‌طور ضعيف مى‌تواند مؤثر باشد. در گذشته براى از بين بردن كرمهاى اسكاريس و كدو، ١۵ - ١٠  گرم از اين گياه را به صورت حب يا گرد همراه با يك مسهل مى‌خوردند ولى به علت سميت آن فعلا مصرف نمى‌شود. ولى در دامپزشكى براى از بين بردن كرم شكم در اسب، گاو و سگ با دوزهاى متفاوت مصرف دارد.

در گذشته معمول بود كه براى مبارزه با لارو تخمهاى نسل اول حشرۀ Cochylis كه به مو حمله مى‌كند، ١۵٠٠  گرم گل خشك پيرتر را در الكل مى‌خيساندند و پس از آن يك محلول آبى شامل  ٢  كيلوگرم صابون سياه مخلوط با خيساندۀ پيرتر را در مقدارى آب مى‌ريختند كه مجموعا  ١٠٠  ليتر مى‌شد. اين محلول را در خردادماه با سمپاش فشارى روى خوشه‌هاى مو مى‌پاشيدند.