كرفس وحشى

كرفس وحشى در كتب فارسى با نامهاى «كرفس» ، «كرفس الماء» ، «كرفش» و «كرسب» آمده است. به فرانسوىAche و Celeri sauvage و Ache des marais و Persil des marais و به انگليسى Wild celery و Tape grass گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Umbelliferae نام علمى آن Apium graveolens L. و مترادفهاى آن Sium apium Roth. و Seseli graveolens Scop. و Apium celleri Gaertn.

مى‌باشد.

مشخصات

كرفس وحشى گياهى است دوساله ريشۀ آن كوتاه، عمودى و كمى ضخيم. ساقۀ آن علفى ريشه‌دار توخالى به بلندى  ٩٠ - ٣٠  سانتى‌متر و برگهاى آن شبيه برگ جعفرى و داراى بريدگى عميق و مركب از چند برگچه، هر برگچه دندانه‌دار به رنگ سبز تيره است. گلهاى آن سفيد مايل به سبز كه در انتهاى شاخۀ گل‌دهنده به صورت مجتمع و چترى ظاهر مى‌شود. ميوۀ آن تخم‌مرغى‌شكل قهوه‌اى با خطوط سفيد فندقه كه در آن دو عدد تخم قرار دارد. تخم آن داراى مقدار زيادى آلبومين و كمى گوشت‌دار است.

اين گياه در اراضى شور و مرطوب باتلاقها كنار درياها، نهرها و مردابها، تقريبا در تمام مناطق اروپا، آسيا و افريقا مى‌رويد. از پرورش اين گياه واريته‌اى به دست آورده‌اند كه كرفس اهلى است و با نام كرفس معمولى در سبزيكاريها كاشته مى‌شود و به عنوان سبزى مصرف مى‌شود كه شرح آن جداگانه با ذكر خواص در جلد اول كتاب آمده است.

كرفس وحشى به‌طور خودرو در ايران مى‌رويد و در مناطق گرمسيرى بلوچستان، كوهستانات بختيارى، بندر عباس، مكران و خوى ديده شده است. تكثير اين گياه از طريق كاشت بذر آن انجام مى‌گيرد. از نظر خواص طبى برگ، تخم و ريشۀ آن مستعمل است.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى كرفس وحشى طبق بررسى‌هاى دانشمندان شيمى و آزمايشگاهها داراى كمى اسانس روغنى فرّار و آپى‌ئين است. ميوۀ آن در حدود  ٣ - ٢  درصد اسانس زردرنگ مايل به سفيد دارد كه شامل دى-ليمونن  ۶٠  ^١، دى-سلينن ^٢و  ٣ - ۵ / ٢  درصد سدانوليد ^٣و  ۵ / ٠  درصد از سدانوئيك اسيد انيدريد ^۴مى‌باشد. به علاوه در تخم آن در حدود  ١٠  درصد مواد غير محلول وجود دارد ]G. I. M. P[ .

در گزارش بررسى‌هاى ديگرى آمده است كه در كرفس وحشى مواد آپى‌ئين، آپى‌ژنين، مانيت ^۵، اينوزيت ^۶، آسپاراژين ^٧، گلوتامين ^٨، كولين، ليناماروز ^٩و ويتامينهاى C، B، A [روا]وجود دارد. والتروئلا در گزارشى از تركيبات وحشى به جاى مواد ليناماروز و ويتامينها، مواد پروتئين و ليناز ^١٠را ذكر كرده است. كل اسيدهاى موجود در آن عبارت‌اند از اسيدهاى رزينى ^١و اسيدهاى چرب كه شامل پالميتيك اسيد، پتروسلينيك اسيد ^٢(قسمت عمده) ، اولئيك اسيد و لينولئيك اسيد مى‌باشد [فاروق و ديگران].

خواص-كاربرد

در هند ريشۀ گياه به عنوان مدّر و اصلاح‌كننده مزاج و در موارد استسقا و كوليك تجويز مى‌شود. تخم آن محرّك، مقوى قلب، بادشكن، مدّر و قاعده‌آور و به عنوان ضدعفونى‌كننده در موارد برونشيت و آسم و براى رفع ناراحتى‌هاى كبد و طحال مصرف مى‌شود.

در چين از كرفس وحشى براى تقويت معده [روا]و به عنوان خنك‌كننده، آرام‌بخش، اصلاح‌كنندۀ مزاج، براى كمك به هاضمه، براى معالجۀ ترشحات عادت ماهيانه و اختلالات گوارشى كودكان تجويز مى‌شود [استوارت]. كمك بسيار مؤثرى براى ازدياد ترشح ادرار است [لوئى]. در هندوچين كرفس وحشى خام مهيّج است ولى پس از پخته شدن قسمت عمدۀ خواص آن از دست مى‌رود [پتلو]. در فيليپين از جوشاندۀ گياه به عنوان مدّر و قاعده‌آور استفاده مى‌شود [گررو]. ريشۀ آن براى معالجۀ استسقا و كوليك مصرف مى‌شود. و تخم آن را براى كمك به رفع سوءهاضمه به عنوان محرّك و ضد اسپاسم براى كنترل آسم و برونشيت مى‌خورند [والنزوئلا].

كرفس وحشى از نظر طبيعت طبق رأى حكماى طب سنتى گرم و خشك است.

ريشۀ آن يا بيخ آن سياه‌رنگ با ريشك‌هاى دراز باريك كه كلا مصرف مى‌شود و از نظر خواص دارويى از ساير اعضاى آن قوى‌تر است و پس از آن از تخم آن كه از نظر خواص در درجۀ بعدى قرار دارد استفاده مى‌شود. در مورد خواص آن معتقدند كه خوردن آن براى نفس‌تنگى، درد پهلو، سكسكه، رفع قى و دل‌پيچه و درد شكم مفيد است. محرك اشتها و نيروى جنسى مى‌باشد. اگر با داروهاى مسهل خورده شود به عمل آنها كمك مى‌كند. ضد نفخ و بازكنندۀ گرفتگى‌ها و انسداد كبد و طحال مى‌باشد. مدّر است و قاعده‌آور و براى پاك كردن كليه، مثانه، سرخجه، سرخك، لرزهاى بلغمى، دردهاى لگن خاصره، سياتيك، نقرس، درد پشت و اكثر بيمارى‌هاى سرد بلغمى مفيد است. اگر آب آن با آب انار و شكر جوشانيده و خورده شود به عنوان ضد سم اثر مى‌كند و خوردن دم‌كردۀ برگ و بيخ آن براى مقابله با داروهاى سمّى كشنده و نيش گزندگان سمّى مفيد است.

ضماد آن بتنهايى و يا با عسل ورمها را تحليل مى‌برد. كرفس براى گرم‌مزاجان مضّر است و محرّك صرع مى‌باشد. مقدار خوراك از جرم ريشۀ آن تا  ١٢  گرم و اگر دم‌كردۀ ريشه خورده شود  ۴٠ - ٢٠  گرم است. ريشۀ گياه براى رفع عوارض مربوط به وجود اسيد اوريك و سنگ كليه و مثانه و يرقان و وجود آلبومين در ادرار و رفع سرفه مفيد است. در موارد التهاب كليه مصرف آن تجويز نمى‌شود.

عصارۀ كرفس وحشى به مقدار  ۵٠  گرم در روز مدّر و  ١۵٠  گرم در روز تب‌بر است. غرغرۀ عصارۀ تازه برگ خام كرفس براى رفع عوارض كمبود ويتامين C مفيد است.

ساير تحقيقات علمى كه دانشمندان در مورد كرفس وحشى انجام 
داده‌اند.

در يونان قديم مرسوم بوده است به پهلوانانى كه در مسابقات ورزشى و پهلوانى ركوددار بودند به عنوان جايزه در مراسمى شراب تخم كرفس داده مى‌شد. و الكسير كرفس در تمام دوران تاريخ از روزگاران كهن تا حال هميشه به عنوان داروى شفابخش مصرف مى‌شده است. در حال حاضر نوشابۀ غير الكلى با اسانس و عطر كرفس به نام تجارتى Dr Brown's Cel-Ray Soda كه در بازارهاى دنيا عرضه مى‌شود، نشانه‌اى از اين توجه است. در مكتب پزشكى سنتى هندى آيورودا از قرنها پيش تخم كرفس را براى معالجۀ سرماخوردگى، انفلوانزا، سوءهاضمه، آرتروز و بيمارى‌هاى كبد و طحال تجويز مى‌كردند. كارشناس گياه‌درمانى معروف آلمانى به نام Hildegard of Bingen در يادداشتهايش مى‌نويسد: هركسى كه مبتلا به آرتروز و نقرس است بايد از گرد تخم كرفس استفاده كند. زيرا تخم كرفس داروى شفابخشى براى اين بيمارى‌هاست. كارشناس گياه‌درمانى ديگر انگليسى به نام John Gerard ادعا مى‌كند كه كرفس ترشحات ادرار را زياد مى‌كند و براى كم كردن وزن و خارج نمودن بلغم از سر انسان مفيد است. كارشناس گياه‌درمانى ديگر انگليسى قرن هفدهم به نام Nicholas Culpepper نيز تخم كرفس را به عنوان مدّر و مفيد براى بيمارى Dropsy ^١توصيه مى‌كنند. ساير دانشمندان گياه‌درمانى غربى تخم كرفس را براى رفع بى‌خوابى، كاهش وزن، عصبانيت، انواعى از سرطان، افزايش ترشحات عادت ماهيانه و سقط جنين توصيه كرده‌اند. در برخى موارد براى تحريك نيروى جنسى نيز تجويز شده است. ولى عجيب است كه پزشكان گياه‌شناس و بتانيست قرن نوزدهم امريكا توجهى به اين خواص درمانى مفيد كرفس نداشته‌اند و كرفس را به صورت يك زيرنويس ساده و ذيل شرح گياه جعفرى به عنوان گياهى از منسوبان نزديك جعفرى معرفى مى‌كردند ولى كارشناسان گياه‌درمانى معاصر امريكا كرفس را به عنوان يك گياه مدّر، آرام‌بخش، مسكن و افزايش‌دهنده و بازكنندۀ عادت ماهيانه و داروى مؤثرى براى درمان نقرس، آرتروز، چاقى، اضطراب و بى‌اشتهايى به غذا معرفى مى‌كنند.

كرفس از نظر مبارزه با چاقى

در تخم كرفس يك مادۀ مدّر وجود دارد و وجود اين ماده به اعتقاد عامه دربارۀ خاصيت تخم كرفس براى كاهش وزن اعتبار مى‌بخشد زيرا كم شدن آب بدن در اثر ادرار زياد به كم شدن وزن منجر مى‌شود. البته بايد توجه شود كه معمولا اگر وزن كسى در اثر خوردن داروهاى مدّر كم شود، اساسى نيست و اگر ساير مراقبتهاى لازم اعمال نشود وزن به صورت اول بازمى‌گردد و كليد اساسى كاهش وزن كم كردن چربى در خوراكى‌ها و استفاده از هيدراتهاى كربن پيچيده به جاى هيدرات كربن ساده چون قند و شكر سفيد و نظاير آن و همچنين انجام تمرينهاى ورزشى و راه‌پيمايى مى‌باشد.

اثر تخم كرفس در كاهش فشار خون بالا

پزشكان معمولا براى كاهش فشار خون داروهاى مدّر تجويز مى‌كنند. در يك تحقيق علمى جديد نشان داده شده است كه تزريق اسانس و روغن كرفس به خرگوش و سگ به مقدار محسوسى فشار خون را كاهش داده است البته مردم اسانس و روغن كرفس را از طريق تزريق و يا سرنگ نمى‌خورند ولى دانشمندان چينى گياه كرفس را به  ١۶  نفر كه از فشار خون بالا رنج مى‌بردند داده‌اند و در  ١۴  نفر آنها كاهش محسوس در فشار خون ايجاد شده است.

اثر تخم كرفس در بيمارى‌هاى قلبى ناشى از جمع شدن مايع

وجود مادۀ شيميايى فعّال با اثر مدّر در تخم كرفس، شهرت سنتى آن را در كنترل بيمارى قلبى ناشى از تمركز مايع تأييد مى‌كند. اگر مبتلا به چنين بيمارى هستيد در مورد مصرف تخم كرفس با پزشك خود مشورت نماييد.

اثر تخم كرفس در رفع اضطراب و بى‌خوابى

در اسانس روغنى تخم كرفس يك مواد شيميايى به نام Phthalides وجود دارد كه در جانوران آزمايشگاهى اثر مسكن نشان داده است. با اينكه معمولا آزمايشهايى كه روى جانوران آزمايشگاهى ديده مى‌شود هميشه قابل تسرى به انسان نيست ولى معهذا اگر دچار حالت نگرانى، دلواپسى، دل‌شوره، اضطراب و عصبانيت هستيد خوردن تخم كرفس را امتحان كنيد.

اثر تخم كرفس در بيمارى قند

تحقيقات متعددى نشان داده است كه تخم كرفس در كاهش قند خون مؤثر است.

چون بيمارى قند از بيمارى‌هاى موذى و ناراحت‌كننده است، توصيه مى‌شود كه تخم كرفس را نيز براى كاهش قند خون امتحان كنيد.

اثر تخم كرفس در تأمين سلامتى زنان

تخم كرفس در جانوران انقباض رحمى را تحريك مى‌كند و موجب افزايش ترشحات عادت ماهيانه و سقط جنين مى‌شود. با اينكه آزمايشهاى روى جانوران هميشه قابل تسرى به انسان نيست ولى توصيه اين است كه زنان باردار از مصرف تخم كرفس خوددارى كنند ولى ساقه‌هاى كرفس زيان‌آور نيست و ساير زنان غير باردار ممكن است آن را براى باز شدن عادت ماهيانه قطع شده امتحان كنند ولى تخم كرفس را هيچ‌وقت براى سقط جنين نبايد امتحان كرد.

اصولا مواد مدّر براى رفع ورمها و نفخهايى كه در اثر جمع شدن مايعات قبل از عادت ماهيانه ايجاد مى‌شود كمك مى‌كنند و لذا زنهايى كه از نفخ و ناراحتى‌هاى قبل از عادت ماهيانه رنج مى‌برند ممكن است از تخم كرفس در دورۀ ناراحتى قبل از عادت ماهيانه استفاده كنند.

ساير درمانهاى احتمالى كرفس

كرفس داراى موادى است به نام پسورالن ^١كه براى درمان سودا و اخيرا براى درمان شكلى از سرطان به كار رفته است. ولى براى اينكه كرفس براى بيمارى‌هاى فوق به عنوان درمان مطمئن مورد توجه قرار گيرد احتياج به بررسى‌ها و پژوهشهاى بيشترى است.

مقدار مصرف

تخم كرفس با نظر پزشك ممكن است براى درمان فشار خون بالا و ناراحتى‌هاى قلبى ناشى از تمركز مايعات و بيمارى قند مصرف شود. از دم‌كردۀ مطبوع آن مى‌توان به عنوان آرام‌بخش و باز كردن عادت ماهيانه استفاده نمود. براى اين كار بايد  ٢ - ١  قاشق مربّاخورى از تخم كرفس كه تازه كوبيده شده باشد در يك پيمانه آب جوش ( ٢٢٠  گرم) مدت  ٢٠ - ١٠  دقيقه خيس نمود و تا  ٣  پيمانه در روز خورد. از نظر مصرف تنطور آن نصف تا يك قاشق مربّاخورى تا سه بار در روز خورده شود. از فرآورده‌هاى تخم كرفس به كودكان زير دو سال نبايد داده شود و براى كودكان بزرگتر و افراد بزرگتر از  ۶۵  سال مى‌توان با دم‌كردۀ رقيق آن آغاز نمود و بتدريج غلظت آن را تا حد مجاز رسانيد.

فاكتورهاى ايمنى در مصرف فرآورده‌هاى كرفس

اصولا مواد مدّر هميشه بايد با نظر پزشك مصرف شود، زيرا اين مواد ذخيرۀ پتاسيم بدن را خارج مى‌سازند. پتاسيم از مواد مغذى بسيار لازم براى بدن است و اشخاصى كه از مواد مدّر استفاده مى‌كنند بايد با نظر كارشناس گياه‌درمانى از خوراكى‌هاى داراى پتاسيم زياد مانند سبزى‌هاى تازه، موز، ملاس سياه و نظاير آن استفاده كنند كه جانشين الكتروليت از دست رفته بشود.

تخم كرفس و اسانس روغنى كرفس از مواد غير سمّى هستند و در ليست سازمان نظارت بر خوراك و دارو در امريكا در رديف مواد گياهى بدون زيان قرار داده شده‌اند. بنابراين باستثناى زنان باردار و مادران شيرده و كودكان زير دو سال بقيه افراد اگر داروهاى مدّر ديگرى مصرف نمى‌كنند مى‌توانند از فرآورده‌هاى كرفس در حد مجاز استفاده كنند و اگر در جريان استفاده ناراحتى‌هايى از قبيل اختلال معده يا اسهال ايجاد شد مقدار مصرف را كاهش داده و يا قطع كنند و اگر اين علايم حد اكثر ظرف دو هفته رفع نشد به پزشك خود اطلاع دهند.