سگ زبان

در كتب طب سنتى با نام «لسان الكلب» و در بازار دارويى ايران «سگ زبان» ناميده مى‌شود. به فرانسوى Cynoglosseو Langue de chien و به انگليسى Dog's tongue و Hound's tongue گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ گاوزبان Boraginaceae نام علمى آن Cynoglossum officinale L. مى‌باشد.

مشخصات

سگ زبان گياهى است دوساله داراى گلهاى قرمزرنگ به شكل خوشه پراكنده.

برگهاى آن بيضى، دراز، نرم و مواج پوشيده از تار به رنگ غبار مايل به سفيد كه از نظر درازى و باريكى شكل زبان سگ دارد. ساقۀ آن به بلندى تا  ٧٠  سانتى‌متر، كبود و پوشيده از تار است. ريشۀ آن ضخيم، گوشتى، كمى دراز دوكى‌شكل به رنگ خاكسترى است.

اين گياه معمولا در اراضى سنگلاخ خشك در اروپا، امريكاى شمالى و آسيا انتشار دارد. در ايران در شمال غرب ايران در آذربايجان در نقاط سنگلاخ و در شمال ايران در مناطق رودبار و مازندران به‌طور خودرو ديده مى‌شود.

تكثير آن از طريق كاشت بذر آن صورت مى‌گيرد كه مستقيما در زمين اصلى در پاييز كاشته مى‌شود. چون ريشۀ آن دراز است خاك مزرعه را بايد شخم عميق زد.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى در گياه يك مادۀ عامل تلخ به نام سينوگلوسيدين ^١وجود دارد و به علاوه در گياه مقدار كمى از آلكالوئيدهاى سينوگلوسين ^٢، سينوگلوسئين ^٣و. . . مشخص شده است.

خواص-كاربرد

ريشۀ گياه گوشتى ضخيم، رنگ خارج آن خاكسترى و مقطع آن سفيد است و بوى آن تهوع‌آور مى‌باشد. از اين ريشه به عنوان مسكّن و در رفع خونروى از سينه و اسهال استفاده مى‌شود و ضمنا از داروهاى ضد تشنج و مخدّر محسوب مى‌شود.

ضماد برگهاى تازۀ آن و يا ضماد ريشۀ له‌شدۀ آن و همچنين كمپرس جوشاندۀ برگ و ساقۀ آن در سوختگى‌ها و تسكين درد آنها و التيام زخمهاى سطحى بدن و در موارد شقاق پستان و بواسير و رفع خارش نافع است. در فرانسه از دم‌كردۀ برگهاى آن به عنوان نرم‌كننده استفاده مى‌شود.

جوشاندۀ سگ زبان: ١٠ - ٨  گرم ريشۀ سگ زبان را در  ١٠٠٠  گرم آب جوشانيده و صاف كنند و مانند مسكّنها براى بند آوردن اسهال بتدريج بنوشند.

شربت خيساندۀ سگ زبان: ريشۀ سگ زبان را خرد كرده  ٣٢  گرم از آن را در مدت  ١٢  ساعت در  ١٩٢  گرم آب بخيسانند و بدون فشار صاف كنند و  ١٠٠٠  گرم شربت ساده قند به آن بيفزايند و تبخير كنند آن‌قدر كه قوام آيد. آماده مصرف است.

در استعمال خارج و براى كمپرس ممكن است  ۶٠  گرم ريشۀ خردشده را در يك ليتر آب جوش بخيسانند و پس از  ١٠  ساعت صاف كنند و براى پاك كردن زخمها و كمپرس و ماليدن روى شقاق پستان، بواسير و. . . مصرف نمايند.