انجبار

در كتب طب سنتى و در بازار دارويى با نام «انجبار» معروف است و «اناريف» هم ذكر مى‌كنند. به فرانسوى آن را به‌طور كلى Renouee (تمام گياهان جنس پولى گونوم را به فرانسوى Renouee مى‌نامند) و نام اختصاصى آن La renouee bistort و Serpentaire و Bistort و به انگليسى Bistort و Serpentary و Snakeroot و Snakeweed گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Polygonaceae نام علمى آن Polygonum bistorta L. و مترادف آن Bistorta officinalis Rafin. مى‌باشد. در زبان اردو در هند گونه Polygonum viviparum L. را «انجبار» نامند و خواص ريشۀ آن خيلى شبيه خواص دارويى ريشۀ گونه Polygonum bistorta مى‌باشد.

مشخصات

انجبار گياهى است چندساله بلندى آن كمى كمتر از يك متر ولى در برخى نقاط خيلى كوتاه و تا  ٢٠  سانتى‌متر مى‌شود. از مشخصات بارز گياه ساقۀ زيرزمينى ضخيم آن است كه استوانه‌اى و به هم چسبيده و اطراف سطح خارجى آن را ريشك‌هاى فراوانى كه از نظر دارويى مصرف دارند پوشيده است. از اين ساقۀ زيرزمينى تعدادى برگ و ساقۀ گل‌دهنده بدون شاخه بيرون مى‌آيد. برگهاى آن دراز، بيضى، نوك‌تيز، به رنگ سبز روشن شفاف، رنگ زير برگ سبز غبارى است كه با دمبرگ درازى به ساقۀ زيرزمينى وصل مى‌شود. برگهاى قسمت بالاى گياه بدون دمبرگ است. گلهاى آن قرمز بندرت سفيد به‌طور مجتمع در انتهاى شاخۀ گل‌دهنده ظاهر مى‌شود. از گياهانى است كه به واسطۀ گلهاى زيبايش در گل‌كارى‌ها كاشته مى‌شود.

اين گياه بومى اروپا و در انگلستان در مرغزارهاى مرطوب مى‌رويد و در آسيا نيز انتشار دارد. در ايران در مناطق غرب كشور در تخت سليمان، همدان، در ارتفاعات كوهستان الوند و در ارتفاعات كوه سهند در آذربايجان ديده مى‌شود. تكثير اين گياه از طريق تقسيم بوتۀ آن انجام مى‌گيرد.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى در ريزوم خشك و ريشه گياه مقدار قابل ملاحظه‌اى در حدود  ٢٠  درصد انواع تانن، در حدود  ٣٠  درصد نشاسته، كمى قند، اسيد گاليك و يك مادۀ رنگى قرمز به نام «قرمز انجبار» وجود دارد.

خواص-كاربرد

در چين از ريشۀ گياه به عنوان بندآورندۀ خون، ضد تب، مدّر و مليّن استفاده مى‌شود. در فرانسه از خيس‌كردۀ  ۶٠ - ٣٠  گرم ريشۀ خشك انجبار در يك ليتر آب به صورت شست‌وشو در موارد بواسير براى قطع خونريزى به كار مى‌رود. در انگلستان در ناحيۀ English Lake District مرسوم است كه برگهاى انجبار را با نام Easterledges مى‌خورند. و از ريشۀ آن به عنوان قابض و تونيك استفاده مى‌شود. در هند از ريشۀ گونۀ P. viviparum كه آن را انجبار مى‌نامند به عنوان قابض استفاده مى‌شود، له‌شدۀ آن را روى آبسه‌ها مى‌اندازند و از جوشاندۀ ريشه براى رفع التهاب مزمن و سوزاكى مجراى ادرار ^١و رفع ترشحات سفيد مهبل ^٢استفاده مى‌شود. به صورت غرغره براى التيام زخم، ناراحتى‌هاى حلق، و براى سفت كردن لثه‌هاى نرم به كار مى‌رود. براى قطع اسهال نيز مى‌خورند.

انجبار از نظر طبيعت طبق رأى حكماى طب سنتى سرد و خشك است و از نظر خواص معتقدند كه در بند آوردن خونروى و خونريزى از هر عضو خصوصا از سينه و ريه و بواسير بسيار مؤثر است. در جلوگيرى از اسهال خونى نافع مى‌باشد. مسكّن قى است و به علت تانن زيادى كه دارد مقوى اعضا و روده‌هاست و براى تسكين التهاب صفرا و خون و همچنين در بهبود سل و رفع ضعف اشتها خورده مى‌شود. براى قطع خون در ادرار بسيار مؤثر است. مقدار خوراك آن در تعدادى از اسناد  ۵ - ۴  گرم است كه در آب نيم‌گرم با قدرى قند يا در دوشاب انگور بخورند. در استعمال خارجى براى قطع خونريزى و گوشت آوردن زخمها بسيار مفيد است. براى سردمزاجان مضّر است از اين نظر بايد با زنجبيل خورد. معمولا از ساقۀ زيرزمينى با ريشكهاى اطراف آن و همچنين از پوست ساقه زيرزمينى و عصارۀ آن استفاده مى‌شود. رنگ قسمت داخل ريشه و ساقۀ زيرزمينى قرمز است و دم‌كردۀ آن مايع قرمزرنگ مى‌شود.

توجه: املاح آهن و البومين و ژلاتين با ريشۀ انجبار ناسازگار است.

روش تهيۀ محلول ريشۀ انجبار: ريشۀ انجبار را به مقدار  ۶٠ - ١۵  گرم نيم‌كوب كرده در  ١٠٠٠  گرم آب نيم‌گرم مى‌خيسانند و صاف مى‌كنند آماده مصرف است.

توجه شود كه در مورد ريشۀ انجبار نبايد آب جوش مصرف شود و بايد آب نيم‌گرم باشد تا نشاسته حل نشود زيرا اگر نشاسته حل شود با تانن ريشه تركيب غير محلولى به وجود مى‌آورد.

روش تهيۀ عصارۀ ريشۀ انجبار: ريشۀ انجبار يك واحد و آب مقطر  ٨  واحد.

ريشه را نيم‌كوب كرده مدت  ١٢  ساعت در  ۵  واحد از آب مقطّر مى‌خيسانند و با فشار صاف مى‌كنند و تفالۀ باقى‌مانده را در بقيۀ آب مى‌خيسانند و آن را نيز صاف مى‌كنند و دو صاف‌شده را مخلوط كرده مى‌گذارند ته‌نشين شود و قسمت صافى روى آن را برداشته در حمام ماريه تا حد عصاره تبخير مى‌نمايند كه قوام آيد. مقدار خوراك از اين عصاره  ١٠ - ١  گرم است.