بابونۀ رومى

در كتب طب سنتى با نامهاى «بابونه» ، «بابونۀ رومى» ، «بابونۀ حقيقى» ، «بابونج» و «بابونق» و «بابونۀ شيرازى» نامبرده شده است. به فرانسوى Camomille odorante ، Camomille romaine ، Anthemis odorante و Anthemis noble و به انگليسى Roman chamomile و Common chamomile گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Compositae تيرۀ فرعى ،نام علمى آن Anthemis nobilis L. و نامهاى مترادف آن Ormenis nobilis J. Gay. وAnthemis aurea DC. مى‌باشد.

مشخصات

بابونۀ رومى گياهى است پايا و كوتاه. بلندى آن از يك وجب كمتر، بسيار معطّر و در بعضى ارقام ساقۀ آن گسترده روى زمين است. ساقۀ آن به رنگ سبز مايل به سفيد، برگها متناوب بسيار بريده‌بريده مانند شبت ولى پوشيده از كرك است. گلهاى آن مجتمع در يك طبق كه به‌طور منفرد در انتهاى ساقۀ گل‌دهنده در تابستان ظاهر مى‌شود. در هر طبق گلهاى سفيد در اطراف دايره و گلهاى زرد در قسمت مدوّر و برجستۀ وسط طبق قرار دارند. اين گياه در اروپا و آسيا انتشار دارد. و به علت خواص دارويى معروف آن كاشته مى‌شود. در ايران به‌طور وحشى و خودرو نمى‌رويد ولى سابقا مرسوم بود در باغچه‌ها به‌طور پرورشى كاشته مى‌شد [شليمر]. تكثير آن از طريق كاشت بذر ميسر است ولى اغلب از طريق كاشت قسمتى از بوتۀ گياه در بهار با فواصل  ٣٠ * ٢٠  سانتى‌متر انجام مى‌گيرد و در آغاز كاشت پس از چند آبيارى گياه در زمين مستقر مى‌شود. برداشت گلها هر تابستان انجام مى‌شود و معمولا هربار در حدود  ۴ / ٣  گلهاى بازشده را برداشت و در سايه خشك مى‌كنند و مرتبا زيرورو مى‌كنند تا قبل از خشك شدن تخمير نشود. در مصارف دارويى از گلهاى خشك آن استفاده مى‌شود.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى بابونۀ رومى داراى اسانس روغنى آنته‌من ^١، يك گلوكوزيد تلخ، آنتميك اسيد و يك آلكالوئيد بنام آنتمين ^٢است. بررسى ديگرى نشان مى‌دهد كه در حدود  ٢۵ / ٠  درصد اسانس روغنى و  ١٩ / ٠ - ٣ / ٠  درصد سولفور در آن وجود دارد. آزمايش ديگرى نشان مى‌دهد كه در گلهاى آن در حدود يك درصد اسانس وجود دارد كه بوى آن كافورى قوى و طعم آن تلخ و سوزاننده و معطّر است ]G. I. M. P[ . مطالعات ديگرى نشان مى‌دهد كه حد اكثر مقدار اسانس كه از گلهاى بابونۀ رومى گرفته شده تا  ٢۵ / ۵  درصد نيز رسيده است كه شامل استرها، اسيدها، الكل‌ها، آنتمول ^٣و آزولن‌ها مى‌باشد. ]S. G. I. M. P[ .

خواص-كاربرد

از نظر طبيعت گل بابونه رومى طبق نظر حكماى طب سنتى مانند ساير بابونه‌ها گرم و خشك است و از نظر خواص معتقدند كه شبيه بابونه صغير است. لطيف‌كننده، تحليل‌برنده، مقوى دماغ، اعصاب و نيروى جنسى است و براى رفع تب و لرزهاى تبهاى نوبه‌اى از زمان جالينوس طرف توجه بوده است. مدّر است و قاعده‌آور و ترشح شير را افزايش مى‌دهد و براى رفع سردرد و تحليل ورمها و خرد كردن سنگ مثانه مفيد است. در موارد قطره‌قطره ادرار كردن و بند آمدن و كم بودن ترشحات عادت ماهيانه نافع است. نشستن در دم‌كردۀ آن و يا ريختن دم‌كردۀ آن روى اعضاى مختلف نيز در رفع ناراحتى‌هاى فوق مؤثر است. بخور دم‌كردۀ آن با سركه براى چشم و كاهش درد آن خوب است. جويدن آن براى التيام زخمهاى دهان مفيد است. دود سوختۀ آن براى گريز حشرات مؤثر است. مقدار خوراك آن تا  ١۵  گرم است. براى حلق مضّر است از اين نظر بايد با عسل و شربت انار خورده شود. ريشۀ آن گرمتر و خشك‌تر از گل آن است و خواص آن بيشتر از گل آن مى‌باشد. خوردن  ۵  گرم آن با سركه رقيق بسيار محرك نيروى جنسى است.

براى تهيۀ روغن آن، گل آن را در  ۴  برابر وزن آن روغن كنجد ريخته و با دو برابر آن آب مى‌جوشانند تا آب آن بكلى تبخير شود و روغن بماند البته بايد احتياط كرد كه روغن آن نسوزد. اگر گل خشك مصرف شود، نصف مقدار آن كافى است.

ماليدن روغن آن براى تحليل ورمهاى سرد و تحليل باد و گاز در اعضاى مختلف و كاهش درد كمر و درد مفاصل و نقرس نافع است و قطرۀ آن در گوش براى كاهش درد گوش و رفع سنگينى شنوايى مفيد است.

در فرانسه معمول است  ٢٠ - ١٠  گرم گل بابونۀ رومى را در يك ليتر آب جوش به مدت نيم ساعت دم مى‌كنند و آن را براى اسپاسم و تسكين دردهاى عصبى مى‌خورند.

روش تهيۀ گرد بابونۀ رومى: گل بابونه را به مقدار مورد نظر در گرم‌خانۀ  ٢۵  درجه سانتى‌گراد مى‌خشكانند و نرم ساييده از الك ابريشمى نمرۀ  ١٢٠  مى‌گذرانند. اين گرد مانند تقويت‌كننده‌هاى معدى است و  ٢ - ١  گرم و در برخى موارد بيشتر مصرف مى‌شود.

عرق گل بابونه: ١  واحد گل بابونه را در  ۶  واحد آب در حمام ماريه تقطير مى‌كنند تا  ۴  واحد مقطر به دست آيد و اين عرق اساس تهيه پوسيونهاى محرك قرار مى‌گيرد. مقدار خوراك آن  ١٠٠ - ٢۵  گرم است. براى تهيۀ اسانس بونه نيز ضمن تهيه عرق بابونه همين‌كه اسانس آن جمع شد، عمل تقطير را متوقف كرده و آن را جمع‌آورى مى‌كنند. مقدار خوراك اسانس بابونه كه مقوى و محرّك است  ١٠ - ١  قطره است.

دم‌كردۀ بابونه رومى: ۵  گرم گل بابونه را در  ۵٠٠  گرم آب جوش دم كرده و صاف مى‌نمايند. اين دم‌كرده براى تقويت معده استعمال مى‌شود و چون تهوع‌آور است براى تسهيل عمل قى كردن در مواردى كه مواد قى‌آور استعمال شده است فنجان فنجان خورده مى‌شود.

عصارۀ بابونه: گل خشك بابونه  ١  واحد و آب جوش  ٨  واحد. گلها را نيم‌كوب كرده در  ۶  جزء آب مدت  ١٢  ساعت دم مى‌كنند و با فشار از پارچه مى‌گذرانند و تفاله را در باقيماندۀ آب دم مى‌نمايند و صاف مى‌كنند و هر دو صاف‌شده را مخلوط كرده در حمام ماريه در حد غلظت عصاره نرم قوام مى‌آورند. اين عصاره مقوى معده و قاطع تب است. مقدار خوراك آن  ۵ - ١  گرم مى‌باشد.

شربت بابونه: گل خشك بابونه  ١  واحد، آب مقطر  ١۵  واحد و قند به مقدار كافى. گلها را نيم‌كوب كرده مدت  ۶  ساعت در آب جوش دم مى‌كنند و با فشار صاف مى‌نمايند تا ته‌نشين شود و صاف روى آن را برداشته به نسبت  ١٨  در  ١٠  قند اضافه مى‌كنند و مى‌جوشانند تا قوام آيد و حفظ مى‌كنند.

روغن بابونه با روغن زيتون: گل خشك بابونه  ١  واحد و روغن زيتون  ١٠  واحد.

آن دو را مخلوط كرده روى آتش ملايم مدت  ٢  ساعت مى‌گذارند دم بكشد و گاه به گاه به هم مى‌زنند بعد مى‌گذارند  ٢۴  ساعت بماند و با فشار از پارچه ردّ مى‌كنند و با كاغذ نيز صاف مى‌كنند تا تقريبا  ۶  واحد روغن به دست آيد. اين روغن را در موارد قولنجهاى باد و نفخ روى شكم مى‌مالند. بسيار مؤثر است.

ماليدنى براى درد مفاصل: گل بابونۀ خشك  ١۵٠٠  گرم و اسانس تربانتين  ١٢۵  گرم. بابونه را خرد كرده در كمى آب باز مى‌كنند بعد اسانس را اضافه مى‌كنند و خوب به هم مى‌زنند و صاف مى‌كنند. اسانس در سطح آب قرار مى‌گيرد آن را جدا مى‌كنند مايعى به رنگ آبى به دست مى‌آيد كه براى مالش تسكين درد مفاصل استفاده مى‌شود.

توجه: بابونه رومى با گردو، گنه‌گنه، تانن، املاح نقره، املاح جيوه و سرب و سولفات آهن ناسازگار است و نبايد توأما خورده شود.