بابونۀ وحشى

در كتب طب سنتى با نامهاى عربى آن «اقحوان» و «عين القط» آمده است.

به فرانسوى Camomille sauvage و Anthemis des champs و به انگليسى Wild chamomile گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Compositae نام علمى آن Anthemis arvensis L. و مترادف آن A. anglica Spreng. مى‌باشد.

مشخصات

گياهى است يكساله و كوچك. بلندى آن در حدود يك وجب. برگها مانند بابونۀ معمولى تقسيم شده و نوارى است. در طبق گل اين گياه دو نوع گل يكى به رنگ زرد و ديگر زبانه‌اى و به رنگ سفيد وجود دارد. اين گياه در آذربايجان غربى و در جنوب غربى ايران در شهبازان و در كشور و ازنا و در دامنه‌هاى نزديك دهلران ديده مى‌شود. اين گياه عطر ضعيفى دارد و آشفتگى ايجاد نمى‌كند ولى طعم آن بسيار تلخ است.

از نظر تركيبات شيميايى در گلهاى اين گياه مادۀ آنته‌ميك اسيد ^١مشخص شده است.

از نظر طبيعت گرم و خشك و از نظر خواص درمانى گياهى است كه براى ضد عفونى و التيام زخم مفيد است و ضمنا تب‌بر مى‌باشد. از دم‌كردۀ گلهاى آن براى شست‌وشوى زخم استفاده مى‌شود و در التيام زخم تسريع مى‌كند.

ساير تحقيقات علمى جديدى كه محققان در مراكز تحقيقاتى جهان دربارۀ 
خواص درمانى بابونه انجام داده‌اند.

بابونه به‌طور كلى به دو نوع گياه گفته مى‌شود كه هر دو از يك خانواده ولى از دو جنس متفاوت مى‌باشند. در فارسى يكى را بابونه رومى يا بابونه به نام علمى Anthemis nobilis و ديگرى را بابونۀ رسمى يا بابونۀ صغير و به‌طور كلى گل بابونه به نام علمى Matricaria chamomilla مى‌نامند. و در محافل گياه‌درمانى اروپا و امريكا چون هر دو گياه تقريبا داراى خواص مشابهى هستند، لذا به‌طور كلى به هر دو بابونه Chamomile گفته مى‌شود. منتهى يكى را بابونه آلمانى يا هنگرى ) German chamonile( با نام علمى Matricaria chamomilla و ديگرى را بابونه رومى يا انگليسى Roman chamomile( يا ) English chamomile با نام علمى Anthemis nobilis نام مى‌برند. هر دو گياه داراى اسانس روغنى به رنگ آبى روشن مى‌باشند كه تركيب شيميايى آنها متفاوت است ولى از روزگاران كهن هر دو اسانس در درمان بيمارى‌هاى مختلف تقريبا با اثر مشابهى به كار برده مى‌شدند. طبيب يونانى Dioscorides و طبيعى‌دان ايتاليايى Plinyبابونه را براى درمان انواع سردردها و ناراحتى‌هاى كليه، كبد و مثانه تجويز و توصيه مى‌كردند. حكماى قديمى هند روش طبى آيورودا نيز بابونه را براى درمان همين ناراحتى‌ها مؤثر مى‌دانستند. آلمانى‌ها از دهها قرن پيش از بابونه براى رفع ناراحتى‌هاى هاضمه و افزايش ترشحات عادت ماهيانه و رفع گرفتگى‌هاى رحمى زنان مصرف مى‌كردند. دانشمند گياه‌درمان قرن هفدهم در انگليس به نام نيكولا كولپير ^١بابونه را براى رفع تب، سوءهاضمه، تسكين انواع دردها، زردى، سنگ كليه، ناراحتى‌هاى قلبى در اثر جمع شدن مايع و براى افزايش عادت ماهيانه توصيه مى‌نموده است. مهاجران اوليۀ آلمانى بابونه را با خود به امريكاى شمالى بردند و در حال حاضر قسمت عمدۀ بابونه كه در امريكا مى‌رويد از نوع آلمانى است.

پزشكان قرن نوزدهم در امريكاى شمالى ضماد بابونه را براى تسريع التيام زخم و جلوگيرى از ايجاد قانقرايا به كار مى‌بردند و براى رفع سوءهاضمه و درمان مالاريا و گرفتگى‌هاى عادت ماهيانه و افزايش ترشحات عادت ماهيانه و خلاصه براى غالب ناراحتى‌هاى زنانه در ارتباط با زايمان و جلوگيرى از زايمان پيش‌رس و درمان زخمهاى پستان و نوك پستان و درمان دل‌دردهاى كودكان دم‌كردۀ بابونه را توصيه مى‌نمودند. در حال حاضر بابونه در امريكاى شمالى از پرفروش‌ترين گياهان دارويى است كه به صورت بابونۀ خالص و يا مخلوطى از بابونه و چند گياه مناسب ديگر در بازار عرضه مى‌شود. اسانس خوش‌بو شبيه عطر سيب بابونه، براى معطر كردن اغلب كرمها و فرآورده‌هاى دارويى پوست به كار مى‌رود و از روزگاران كهن يعنى از دوران وايكينگ‌ها بابونه در تركيبات مواد شست‌وشوى سر براى شفاف و درخشان كردن موهاى بلوند زنها به كار مى‌رفته است. كارشناسان گياه‌درمانى معاصر در اروپا و امريكا بابونه را در مصارف خارجى براى تسريع التيام زخمها و معالجۀ التهابها و در مصارف داخلى براى كاهش تب، اختلالات هاضمه، اضطراب و بى‌خوابى توصيه مى‌كنند.

بابونه براى التيام زخمها

در آلمان كه كاربرد گياهان دارويى در حال حاضر بيشتر از ساير مناطق جهان رواج دارد يكى از كمپانى‌هاى داروسازى، فرآوردۀ خاصى از بابونه تهيه و به بازار عرضه كرده است به نام تجارتى كاميلوزان ^١كه آلمانى‌ها آن را به صورت مصرف خارجى براى التيام زخمها و التهابها و مصرف داخلى آن را براى رفع اختلالات هاضمه و اولسرهاى هاضمه به كار مى‌برند. مصرف بابونه آن‌چنان در آلمان رواج دارد كه اغلب مردم آن را با اصطلاح Alles Zutraut يعنى قابل تحمل و مفيد براى همه نام مى‌برند. البته شايد اين اصطلاح كمى اغراق باشد ولى به‌هرحال بابونه واقعا از گياهان بسيار مفيد است.

بابونه براى رفع اختلالات هاضمه

دهها پژوهش علمى كاربرد مفيد بابونه را براى كمك به هاضمه تأييد مى‌كنند. مواد شيميايى متعددى از جمله مادۀ مفيد بيزابولول ^١كه در اسانس بابونه وجود دارد به نظر مى‌رسد خاصيت آرام‌بخش براى عضلات نرم آستر مجارى هاضمه داشته باشد و براى آن عضلات آثار ضد اسپاسم دارد. يك پژوهش علمى جديد نشان مى‌دهد كه بابونه از نظر آرام كردن مجارى هاضمه حتى از داروى معروف پاپاورين ^٢مشتق از ترياك، مؤثرتر است.

بابونه براى معالجۀ اولسرها

بابونه ممكن است از ايجاد اولسرهاى معده جلوگيرى كند و يا التيام آنها را تسريع نمايد. در يك پژوهش به دو گروه جانور آزمايشگاهى مواد شيميايى ايجادكنندۀ اولسر معده خورانده شده و سپس جانورانى كه در آنها اولسر معده ايجاد شده بوده به دو دسته تقسيم و به يك دسته از آنها مرتبا بابونه داده شده و مشاهده گرديده است كه سريعا بهبود يافته و اولسر آنها رفع گرديده است.

بابونه از نظر تأمين سلامتى زنان

گياهان ضد اسپاسم نه فقط مجارى هاضمه را آرام مى‌كنند بلكه ساير عضلات نرم نظير عضلات رحم نيز تحت تأثير آرام‌بخشى بابونه قرار مى‌گيرند. و خاصيت ضد اسپاسم بابونه شهرت كهن اين گياه در مورد آثار آن در آرام كردن گرفتگى‌هاى عادت ماهيانۀ دردناك و كاهش احتمال زايمان نارس را تأييد مى‌نمايد. و جالب اين است كه در عين حال بابونه براى تحريك و افزايش عادت ماهيانه نيز به كار مى‌رود.

علت وجود اين دو خاصيت متناقض در بابونه هنوز كاملا روشن نشده است ولى دانشمندان و محققان اروپا ماده‌اى از بابونه جدا كرده‌اند كه موجب انقباض رحم مى‌شود. و زنان براحتى مى‌توانند بابونه را براى آرام كردن گرفتگى‌هاى عادت ماهيانه و در عين حال در موارد لازم براى باز شدن عادت ماهيانه امتحان كنند. بديهى است زنان حامله در صورت احتياج بايد با نظر پزشك خود در حد مجاز از بابونه استفاده كنند.

بابونه به عنوان مسكن و آرام‌بخش

شهرت تاريخى بابونه به عنوان مسكن و آرام‌بخش نيز مبناى علمى دارد و تحقيقات جديدى كه در اين‌باره انجام شده است نشان مى‌دهد كه گياه بابونه سيستم اعصاب مركزى را تحت تأثير آرام‌بخشى قرار مى‌دهد. و توصيه اين است كه هر وقت احساس اضطراب و نگرانى شديد كرديد، فورا دم‌كرده‌اى از بابونه را ميل فرماييد و يا چند مشت گل بابونه را در آب داغ وان حمام ريخته و با آن حمام كنيد و دقايقى در آن استراحت نماييد اثر آرام‌بخشى آن را احساس خواهيد كرد.

آثار بابونه در بيمارى آرتروز و دردهاى مفاصل

تحقيقاتى كه در مورد جانوران آزمايشگاهى به عمل آمده نشان مى‌دهد كه بابونه التهاب و ورمهاى دردناك ارتروز در مفاصل را تسكين مى‌دهد. البته نتايجى كه از تحقيقات روى جانوران گرفته مى‌شود صددرصد قابل تسرى براى انسان نيست ولى به‌طور سنتى قرنهاست كه بابونه براى ناراحتى‌هاى آرتروز به كار مى‌رود. و تأثير محسوسى داشته است. توصيه مى‌شود اشخاص مبتلا به آرتروز آن را امتحان كنند.

اثر بابونه براى پيش‌گيرى از عفونتها

پزشكان محقق و پيشرو امريكا حق دارند كه از كمپرس بابونه براى جلوگيرى از عفونت زخمها استفاده مى‌كنند. زيرا چندين پژوهش علمى نشان مى‌دهد كه كاربرد اسانس بابونه روى پوست سوخته‌شده، زمان ترميم سوختگى پوست را محسوسا كاهش مى‌دهد. تحقيقات جديد ديگرى نشان مى‌دهد كه گياه بابونه قارچ معروف عامل عفونت جهاز تناسلى زنان به نام كانديدا آلبى‌كانس ^١را از بين مى‌برد و در عين حال براى از بين بردن انواعى از باكترى‌ها (استافيلوكوكوس) ^٢نيز مؤثر است. بابونه همچنين براى ايجاد اختلال در تكثير ويروس پوليو ^٣مؤثر است.

براى بريدگى و خراشهاى شديد و سوختگى پوست بايد دم‌كردۀ غليظى از بابونه تهيه كرده و پس از خنك شدن به صورت كمپرس روى پوست انداخت.

آثار بابونه در سيستم دفاعى بدن

تا چندى پيش روشن نبود كه چرا بابونه از عفونتها جلوگيرى مى‌كند تا اينكه محققان انگليسى كشف كردند كه بابونه عامل مؤثرى براى تحريك گلبولهاى سفيد مدافع عفونت در سيستم دفاعى بدن به نام Macrophages and B-lymphocytes مى‌باشد. بنابراين هر وقت مبتلا به سرماخوردگى يا انفلوانزا شديد بى‌درنگ از دم‌كردۀ بابونه استفاده كنيد، در عين حال كه هيچ ضررى ندارد به احتمال زياد براى رفع سرماخوردگى شما مؤثر خواهد بود.

مقدار مصرف بابونه

براى استفاده از خواص درمانى بابونه مى‌توان از دم‌كرده و يا از تنطور آن استفاده كرد. براى تهيه يك دم‌كردۀ مطبوع بايد  ۴ - ٢  قاشق مربّاخورى سر پر گلهاى بابونه را در يك ليتر پيمانه ( ٢٢٠  گرم) آب جوش ريخته بگذاريد  ٢٠ - ١۵  دقيقه خيس بخورد و تا  ٣  پيمانه در روز بخوريد. در مورد تنطور نصف تا يك قاشق مربّاخورى سه بار در روز خورده شود و اگر از فرآورده‌هاى تجارتى استفاده مى‌كنيد، طبق دستور روى بستۀ دارو عمل كنيد.

براى رفع دل‌درد كودكان زير دو سال مى‌توان از دم‌كردۀ رقيق بابونه استفاده كرد.

براى كودكان بزرگتر و افراد بالاتر از  ۶۵  سال از دم‌كردۀ رقيق شروع و بتدريج تا حد مجاز اضافه شود.

براى استفاده از آثار آرام‌بخشى آن در حمام بايد مشتى از گلهاى بابونه را در پارچۀ نازكى ريخته و بسته را در آب داغ وان بيندازيد و پس از آنكه آب داغ وان كمى ملايم و حرارت آن قابل تحمل شد، چندين دقيقه در آن دراز كشيده و استحمام كنيد.

براى بريدگى‌ها، خراشها و سوختگى‌هاى پوست دم‌كردۀ غليظ بابونه را تهيه كرده و به صورت كمپرس با يك پارچه تميز روى پوست بيندازيد.

بحثى دربارۀ فاكتورهاى ايمنى در مصرف بابونه

چند سال قبل، در گزارشى كه در مجلۀ آلرژى و ايمن‌شناسى كلينيكى ^١منتشر شد، ادعا شده بود كه مصرف دم‌كردۀ بابونه براى اشخاصى كه به گياه ^٢Ragweed حساسيت دارند ايجاد آلرژى شديد و خطرناك مرگبار مى‌كند، بلافاصله كارشناسان گياه‌درمانى محافظه‌كار اعلام كردند اشخاصى كه نسبت به گياه ragweed حساسيت دارند از خوردن بابونه خوددارى نمايند. ولى پس از آن براى اينكه تكليف اين اعلام خطر به‌طور علمى روشن شود، محققان مطالعه وسيعى را آغاز نمودند و تمام گزارشهاى پزشكى مصرف بابونه در تمام مناطق جهان از سال  ١٨٨٧  تا سال  ١٩٨٢  را با مكاتبه جمع‌آورى و از نظر اثر آلرژى‌زايى بررسى نمودند. مطالعۀ دقيق كليه اين گزارشها نشان داده است كه هيچ حادثۀ مرگ در اثر خوردن بابونه گزارش نشده و فقط در تمام اين دورۀ حدود صد سال مصرف بابونه در  ۵٠  مورد عكس العمل داشته كه  ۴۵  مورد آن از بابونه رومى و  ۵  مورد از بابونۀ آلمانى كه در امريكا معمولا مصرف مى‌شود، بوده است.

نتيجه: مصرف بابونه هيچ عوارض جانبى خطرناك مغاير با سلامتى ندارد و فقط اشخاصى كه قبلا در مورد گياهragweed حساسيت داشته‌اند، بهتر است در خوردن بابونه و منسوب نزديكش بومادران دوباره فكر كنند. اين نتيجه به آن معنى نيست كه مصرف بابونه در هيچ شرايطى عكس العمل و عوارضى ندارد و البته خوردن مقدار زياد دم‌كردۀ بابونه غليظ ممكن است ايجاد آشفتگى و قى و استفراغ كند. بابونه در ليست داروها، طبق نظر سازمان نظارت بر مواد خوراكى و داروى امريكاى شمالى در رديف گياهان بدون عوارض جانبى خطرناك منظور مى‌باشد. باستثناى زنان باردار و زنان شيرده خوردن بابونه در حد مجاز براى همه افراد توصيه شده ولى بهتر است به هر حال با مشورت پزشك مصرف شود.