بابونۀ رسمى

در كتب طب سنتى با نام هانه «بابونه» ، «بابونه صغير» و «اقحوان صغير» و در بازار به نامهاى «گل بابونه» و «بابونه رسمى» و در برخى كتب با نام «بهار» معرفى شده است. به فرانسوى Matricaire camomille و Petite camomille وCamomille d'allemagne و به انگليسى Wild chamomile ، Common chamomile و German chamomile وSpelt chamomile گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Compositae تيره فرعى Radiae نام علمى آن Matricaria chamomilla L. و مترادفهاى آن Chamomilla vulgaris Gray. و Chamomilla officinalis C. Koch. مى‌باشد.

مشخصات

گياهى است يكساله، كوتاه، بلندى آن حد اكثر تا يك متر، با برگهاى سبز بريده شده، بسيار نازك شبيه برگ شبت، گلهاى آن خيلى كوچك شبيه به داودى‌ها ) Chrysanthemes( و يا شبيه انواع ديگر بابونه‌ها ) Anthemis( است. كه در يك طبق مدوّر كوچك قرار دارد، هر طبق دو نوع گل دارد، گلهاى سفيد كه در قسمت خارج دايره و كمى متمايل به طرف پايين و آويزان و گلهاى زرد مايل به قهوه‌اى يا زرد كه در وسط دايرۀ مركزى قرار دارند و بسيار معطرند. گلها در طول فصلهاى بهار و تابستان مى‌رسند و مى‌توان آنها را بتدريج كه مى‌رسند براى مصارف دارويى چيد.

اين گياه بومى اروپاست و در ساير مناطق دنيا نيز پرورش داده مى‌شود. در ايران در برخى مناطق شمال ايران و همچنين در جنوب در شوشتر به‌طور خودرو ديده مى‌شود و در باغچه‌ها نيز كاشته مى‌شود. تكثير آن از طريق كاشت بذر آن صورت مى‌گيرد و چون دانه‌هاى آن سخت است براى اينكه جوانه زدن آن تسريع شود معمول است كه قبل از كاشتن يك روز يا يك شب بذر را در آب خيس مى‌كنند و پس از آن از آب خارج كرده مدت كوتاهى در سايه پهن مى‌كنند تا كمى رطوبت آن گرفته شده و در موقع كاشتن از هم جدا شوند و سپس روى خطوطى به فاصلۀ  ٣٠ -  ٢٠  سانتى‌متر مى‌كارند. معمولا در اوايل بهار كاشته مى‌شود. گلهاى آن را كه مصرف دارويى دارد در تابستان برداشت و در سايه خشك مى‌كنند.

تركيبات شيميايى

گياه بابونه صغير داراى اسانس روغنى فرّار است و در اين اسانس در حدود  ٣  درصد از نوعى گلى‌كوزيد وجود دارد كه خاصيت ضد اسپاسم و متوقف كردن اسپاسم دارد و اگر مقدار زيادى خورده شود موجب فلج شدن عضلات نرم و صاف مى‌شود.

اسانس بابونه همچنين وجود مادۀ كامازولن، آپيژنين ^١، آلفا-هتروزيد ^٢، ساليسيليك اسيد ^٣، يك بتا-هتروزيد ^۴غير متبلور و مقدارى مادۀ آزولن خالص كه عامل ضد ورم است، مشخص گرديده است ]G. I. M. P[ .

در گزارش مطالعات شيميايى ديگرى آمده است كه در اسانس روغنى بابونه مادۀ عاملى به نام كامازولين ^۵وجود دارد كه خاصيت آنتى‌فلوژستيك و ضد التهاب دارو مربوط به آن مى‌باشد. به علاوه در آن مادۀ كامازولن يافت مى‌شود كه از آن به عنوان دارو آنتى‌هيستامينيك ^۶در مورد بيماران مبتلا به آلرژى استفاده مى‌شود.

بابونه صغير داراى خاصيت ضد اسپاسم است كه مربوط به وجود مادۀ آپيژنين يا مربوط به آپى‌ئين ^١و متوكسى كومارين ^٢است كه در آن يافت مى‌شود.

حد اكثر مقدار اسانس و مقدار آزولن در آن در موقعى است كه گلهاى گياه بخوبى ظاهر و باز شده‌اند. در برگ و ساقه‌هاى گياه نيز در حدود  ٩ / ٠  درصد اسانس وجود دارد ولى عارى از مادۀ آزولن مى‌باشد. مقدار اسانس و مقدار كامازولن در گياه وحشى و در گياه پرورشى متفاوت مى‌باشد و يكسان نيست.

توضيح: هيستامين ماده‌اى است كه در بدن انسان وجود دارد. اين ماده از اسيد امينه‌اى به نام هيستيدين ^٣توليد مى‌شود. اثر اين ماده در مواردى كه به نسوج بدن آسيبى برسد ظاهر مى‌شود. لكه‌هاى ملتهب و قرمزرنگى كه در مواضع سوختگى پوست بروز مى‌كند، نتيجه توليد موضعى هيستامين در آن نقطه از بدن مى‌باشد. در اشخاصى كه جريان گردش خون آنها طبيعى و نرمال است اگر مقدارى مادۀ هيستامين زير پوست آنها تزريق شود ظرف چند ثانيه نقاط قرمز كوچكى روى پوست ظاهر مى‌شود و پس از حدود يك دقيقه به حد اكثر رسيده و پس از آن به رنگ آبى درمى‌آيد. پس از گزش پشه نيز اغلب چنين آثارى روى پوست ظاهر مى‌شود. اگر اين ماده از طريق رگ به بدن تزريق شود، ترشحات معدى را افزايش داده و دانه‌هاى قرمز در پوست ظاهر شده فشار خون پايين مى‌آيد و سردرد ايجاد مى‌شود. اين سردرد ممكن است سردرد شديدى باشد كه آن را اصطلاحا سردرد هيستامينى مى‌نامند.

بابونه‌اى كه در لهستان روييده مورد تجزيه و بررسى قرار گرفته است و از آن در حدود  ۶٧ / ٠ - ۴۶ / ٠  درصد اسانس گرفته شده است كه مقدار مادۀ آزولن محتوى اسانس  ٩۵ / ٧ - ۵٢ / ۴  درصد بوده است.

در گزارش مطالعات ديگرى آمده است كه اسانس روغنى فرّار بابونۀ صغير داراى آزولن، ايزوآميل ^۴، ايزوبوتيل ^۵، و تركيبات الكلى ديگرى نظير استرهاى با  مفيد است. در استعمال داخلى از دم‌كردۀ  ٣٠ - ٢٠  گرم گل و غنچه‌هاى بابونه در يك ليتر آب جوش استفاده مى‌شود كه بتدريج ظرف روز فنجان فنجان ميل شود. در برخى موارد براى اثر بيشتر ممكن است  ٣٠ - ٢٠  گرم گل بابونه را در  ٣٠٠  گرم آب جوش دم كرده و در  ٣  دفعه مصرف كنند.

براى تهيۀ روغن بابونه صغير در حدود  ۴۵٠  گرم گل بابونه را گرفته و با حدود  ٢  كيلوگرم روغن زيتون يا روغن كنجد مخلوط مى‌كنند. اگر اين مخلوط را در  ۴٠  روز در آفتاب بگذارند آماده مصرف است. روش ديگر در داروسازى اين است كه اين مخلوط را با آتش ملايم حرارت مى‌دهند تا آب آن تبخير شود و روغن بماند البته نسوزد. قطرۀ اين روغن در گوش براى تسكين درد گوش بسيار نافع است و ماليدن اين روغن براى لقوه، پيچيدگى عصب و ورم قسمت سفلاى بدن، مقعد، ركتوم و سفتى رحم و تسكين درد روماتيسم نافع است و براى نرم كردن ورمهاى سخت نيز مفيد است. اگر چند قطرۀ آن در بينى ريخته شود، براى بى‌خوابى افراد پير مؤثر است. سابقا در شهرهاى ايران مرسوم بود كه در بهار گياه تازۀ بابونه به نام جزئى از سبزى صحرايى در بازار عرضه مى‌شد و آن را مخلوط با ساير سبزى‌ها در بعضى غذاها مصرف مى‌كردند.