فلفل آبى

در كتب طب سنتى با نام «فلفل الماء» ذكر شده است. صاحب اختيارات بديعى فلفل الماء و زنجبيل الكلاب را نامهاى مختلف يك گياه مى‌داند ولى در ساير كتب و منابع از جمله در مخزن الادويه آنها را متفاوت مى‌دانند و تحت دو عنوان مربوط به دو گياه مختلف آورده‌اند. به فرانسوى Renouee و Renouee poivre d'eau و به انگليسىWaterpepper و Smartweed گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Polygonaceae نام علمى آن Polygonum hydropiper L. و مترادفهاى آن Polygonum acre Lam. و Polygonum glandulosum Poir. مى‌باشد.

مشخصات

فلفل آبى گياهى است يكساله، علفى بلندى آن  ١٠٠ - ۵٠  سانتى‌متر و همان‌طور كه از نام آن برمى‌آيد در نقاط مرطوب و كنار آبهاى راكد و غير جارى مى‌رويد. ساقۀ آن پرگره و در محل اتصال دمبرگ و ساقه گره‌هايى با زوايدى ديده مى‌شود. برگهاى آن سبز باريك كمى دراز شبيه برگ بيد بيضى كه از دو طرف باريك است، گلهاى آن به رنگ سفيد كثيف يا قرمز است. ميوۀ آن ريز كوچك به شكل خوشه به رنگ سبز مات كه سطح خارجى آن را نقاط ريز مى‌پوشاند، برگهاى آن و همچنين دانه‌هاى آن داراى طعمى تند شبيه فلفل است ولى اسانس آن شبيه عطر فلفل نيست.

اين گياه در مناطق مختلف اروپا و آسيا و شمال افريقا و امريكاى شمالى به‌طور خودرو مى‌رويد. در ايران در مناطق شمال ايران در اطراف رشت و در بندر گز و همچنين در مناطق جنوب غرب ايران در شوش به‌طور وحشى و فراوان ديده مى‌شود.

صاحب فلورا ايرانيكا معتقد است كه گونۀ فرعى از اين گياه در ايران وجود دارد.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى در برگهاى آن اسانس روغنى فرّار و اوكسى‌متيل آنتراكينون ^١و همچنين چند اسيد از جمله پولى‌گونيك اسيد ^٢كه خاصيت تحريك كردن دارد، مشخص شده است. و ضمنا يك گليكوزيد ^٣كه خاصيت انعقاد خون را افزايش مى‌دهد، در گياه وجود دارد. به همين علت از اين گياه براى بند آوردن خون استفاده مى‌شود. به علاوه در گياه يك روغن اترى داراى پوليگونوم ^۴وجود دارد كه فشار خون را كاهش مى‌دهد ]G. I. M. P[ .

بررسى‌هاى جديد ديگرى نشان مى‌دهد كه در گياه مواد فلاونول ^۵، فلاون گلوكوزيد وجود دارد و به علاوه گلى‌كوزيد ^۶D و كوئرسيترين ^٧و گلى‌كوزيد ^٨E از آن جدا شده است. مقدار گلوكوزيد فلاونول در گياه مرتبا تا آغاز رسيدن ميوه رو به افزايش مى‌گذارد و پس از آن كاهش مى‌يابد. حد اكثر مقدار اين گلوكوزيد در برگ گياه در حدود  ٩  درصد مى‌باشد. ضمنا يك مادۀ سسكى‌ترپن دى‌آلدئيد ^٩جديد و همچنين پولى‌گوديال ^١٠در گياه مشخص شده است ]S. G. I. M. P[ .

خواص-كاربرد

گياه فلفل آبى از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى گرم و خشك است و برگ آن داراى طعم دبش و تند و ميوۀ آن نيز تند است. در برخى مناطق از آن به جاى فلفل استفاده مى‌شود و يا آن را خشك كرده ساييده با روغن زيتون مخلوط مى‌نمايند و به جاى سوس تند با غذا مصرف مى‌كنند. اين سوس ضمن تندى براى هضم غذا نيز كمك مى‌كند. برگ و ميوۀ آن گرم‌كننده معده و كبد و محرّك و مدّر و قاعده‌آور است و در مواردى كه قطع قاعدگى علت خاصى نظير آبستنى يا يائسگى نداشته باشد براى رفع آن از برگهاى اين گياه مى‌خورند، ضمنا براى ساير عوارض رحمى نيز مفيد است. از عصارۀ اين گياه با توجه به مادۀ عامل خاصى كه دارد براى بند آوردن خون و قطع اخلاط خونى و خونريزى‌هاى معده و خونريزى از بواسير و خونريزى‌هاى رحمى استفاده مى‌شود در اين موارد مصرف  ۴٠ - ٣٠  قطره عصارۀ آن در روز بسيار مفيد است.

ريشۀ گياه تلخ و ضمنا مقوى است و ضماد برگ آن براى تحليل ورمهاى بلغمى و سفت و تحليل خون‌مردگى و ورم زير چشم مفيد است. ضماد آن را در موارد زخمهاى باز نبايد استعمال نمود زيرا پوست را تحريك مى‌كند. مقدار خوراك از گرد برگ و ميوۀ آن  ۴ - ١  گرم است و تا  ٨  گرم نيز تجويز كرده‌اند. براى دم‌كردۀ آن تا  ١۵  گرم در يك ليتر آب جوش استفاده مى‌شود. اين گياه براى ماهى مسموم‌كننده است.

در هندوستان از اين گياه و از برگهايش به عنوان محرّك، مدّر، قاعده‌آور و براى رفع ناراحتى‌هاى رحم به كار مى‌برند. ريشۀ آن محرك و تونيك تلخ است. در چين از دانۀ گياه و برگها و ساقه‌هاى سبز آن به عنوان محرّك، مدّر و بادشكن استفاده مى‌شود [استوارت]. در هند و چين برگهاى گياه به عنوان مليّن و ضد انگل معده و كرم‌كش تجويز مى‌شود [پتلو و فوكود]. گونه‌هاى ديگرى از گياه فلفل آبى نيز از نظر دارويى مورد توجه هستند كه به ذكر چند گونه آن كه در ايران مى‌رويند به‌طور مختصر مى‌پردازيم:

 ١ . گونه فلفل آبى به نام علمى Polygonum persicaria L. و مترادف آن P. Blumei Meisn. . اين‌گونه به فرانسوىRenouee persicaire و Pied rouge و به انگليسى Lady's thumb. گفته مى‌شود.

گياهى است يكساله و مانند فلفل آبى در كنار استخرها و نقاط مرطوب و كنار گودالهاى مرطوب به‌طور خودرو مى‌رويد. گياه آن شبيه فلفل آبى است ولى كوتاه‌تر از آن مى‌شود. ارتفاع آن كمتر از  ٧٠  سانتى‌متر است. برگهاى آن شبيه برگ هلو و گلهاى آن به رنگ قرمز و سفيد كثيف مى‌باشند. 

خواص آن خيلى شبيه فلفل آبى است و در بند آوردن خونروى‌ها مؤثر است ضمنا براى نقرس و روماتيسم نيز تجويز مى‌شود. در خاور دور از برگها و ساقه‌هاى جوان آن به عنوان ضد كرم و انگل شكم استفاده مى‌شود. در هند و چين از ريشۀ اين گياه نيز به عنوان نرم‌كنندۀ سينه استفاده مى‌كنند. در هندوستان براى خرد كردن سنگ داخل اعضاى بدن كاربرد دارد. در اروپا به عنوان قابض و براى التيام زخم و خرد كردن سنگ تجويز مى‌شود. اين گياه در اروپا و در هندوستان و در كشمير و در ايران در اغلب مناطق از جمله در اطراف تهران، در كرج، رى و در مناطق شمال ايران در گيلان، لاهيجان، رودبار و در آذربايجان و در اراك و ملاير و شوش و بلوچستان به طور خودرو مى‌رويد.

 ٢ . گونۀ Polygonum amphibium L. . به فرانسوى Renouee amphibie و به انگليسى Knot weed گفته مى‌شود.

گياهى است پايا و چندساله، در آبهاى راكد و محلهاى خيلى مرطوب مى‌رويد.

بلندى ساقۀ آن مانند فلفل آبى است. گلهاى آن كوچك و قرمز و كمى معطّر و برگهاى آن تقريبا شبيه برگهاى فلفل آبى. از دانه‌ها و ميوۀ اين گياه در هند و چين به عنوان قى‌آور و ضد كرم استفاده مى‌شود [پروت و هرير]. ريشۀ اين گياه نيز به عنوان التيام‌دهندۀ زخم و قابض و مدّر و دافع سنگ كليه تجويز مى‌شود.

اين گياه در اروپا بخصوص در فرانسه و در ايران در لرستان و ازنا و جنوب غربى اراك در ارتفاعات  ١٨٠٠  مترى به‌طور خودرو مى‌رويد.

 ٣ . گونه Pohygonum lapathifolium L. و مترادفهاى آن P. nodosum Pers.

و P. obtusatum Steud. مى‌باشد. به فرانسوى Renouee ā feuilles de patience و به انگليسى Willow weed گفته مى‌شود. از نظر بلندى گياه و رنگ گل و محل رويش در ايران نظير گونه‌هاى قبلى است ولى از نظر ابعاد برگها متفاوت است و برگهاى آن بيضى كمى دراز و پوشيده از مو كه از دو طرف باريك مى‌شود. خواص آن مشابه گونه‌هاى قبلى است. اين گياه در مناطق مختلف اروپا و در فرانسه مى‌رويد.

در ايران نيز در اغلب مناطق در نواحى غرب ايران در اراك، كوه چهار خاتون، و در آذربايجان در قره‌داغ و حسن بيگلو انتشار دارد. صاحب فلورا ايرانيكا معتقد است كه گونۀ فرعى از اين‌گونه در ايران مى‌باشد.

 ۴ . گونه Polygonum minus Huds. گياهى است يكساله با ساقه‌هاى خوابيده و نازك و پرانشعاب كه پوست آنها پوشيده از كرك است. برگها نيزه‌اى، خطى. گلهاى آن ارغوانى است.

اين گياه در شمال ايران در آستارا ديده مى‌شود. در هندوستان نيز در قسمت گرم آن شبه قاره مى‌رويد. از نظر خواص در شبه جزيرۀ مالايا از جوشاندۀ برگهاى اين گياه در موارد سوءهاضمه و براى كمك به هضم غذا استفاده مى‌كنند. همچنين پس از وضع حمل به زائو مى‌دهند.

 ۵ . Polygonum barbatum L. . گياهى است يكساله با شاخه‌هاى صاف و بدون كرك. برگهاى آن نيزه‌اى و خطى، سطح برگ بدون كرك و در امتداد رگبرگ در پشت برگ و در كنار برگ داراى مو مى‌باشد.

اين گياه در ايران در بلوچستان در ناحيه گاشت ديده مى‌شود و در هندوستان نيز در مناطق گرم هند انتشار دارد. از نظر خواص از دانه‌هاى آن در هندوستان براى رفع درد قولنج در روده و شكم استفاده مى‌شود. و ريشه آن را به عنوان قابض و خنك‌كننده مصرف مى‌كنند.

از گونه‌هاى مختلف فلفل آبى بايد در حد مجاز و با نظر كارشناس گياه‌درمانى و پزشك استفاده نمود.