برنجاسف

در كتب طب سنتى و در بازار دارويى با نامهاى «برنجاسف» و «بلنجاسف» و «سويلا» (عربى) نامبرده مى‌شود. به فرانسوى Armoise commune و Herbe de Saint-jean و به انگليسى Mugwort و Common Worm wood وWorm-Wood گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Compositae ، تيرۀ فرعى Radiae . نام علمى آن Artemisia vulgaris L. مى‌باشد.

توضيح: برنجاسف را در برخى مناطق هندوستان و همچنين در برخى كتب به جاى بومادران براى Achillea millefolium نام مى‌برند.

مشخصات گياه

برنجاسف گياهى است چندساله با ساقۀ استوانه‌اى، سفيدرنگ مايل به صورتى و داراى شيارهاى سبز مايل به قرمز كمرنگ، ايستاده و قايم كه بلندى آن  ١٢٠ - ۶٠  سانتيمتر مى‌رسد. برگهاى آن كوچك به ابعاد حدود  ۶ * ۵  ميلى‌متر. پشت برگها به رنگ سبز نقره‌اى و پرزدار و روى برگها سبز است. گلهاى آن معطّر تلخ، به رنگ زرد يا مايل به قرمز كه در اواخر تابستان و اوايل پاييز ظاهر مى‌شود. گياه نيز تلخ است.

ريشۀ آن دراز به قطر حدود يك انگشت مى‌باشد.

اين گياه معمولا در اراضى باير و متروك يا كنار پرچين‌ها و كنار جاده‌ها در مناطق اروپا و آسيا و در ايران مى‌رويد. در ايران به‌طور خودرو در مناطق شمالى و در نواحى غرب و سايين‌قلعه ديده مى‌شود. ميوۀ اين گياه فندقه مى‌باشد. تكثير آن از طريق كاشت بذر در بهار انجام مى‌گيرد. ريشه و برگ و سرشاخه‌هاى گلدار آن كه در طب سنتى مستعمل است معطّر و تلخ است.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى در گياه برنجاسف يك اسانس روغنى و فرّار و يك ماده به نام آدنين ^١مشخص شده است. از گياه در حدود  ٢ / ٠  درصد اسانس استخراج مى‌شود. اسانس برنجاسف در حدود  ٣٠  درصد مادۀ سينئول دارد ]G. I. M. P[ . در گزارش ديگرى آمده است كه در اسانس برنجاسف مواد پى‌نن ^٢و سينئول و يا طبق نظر عده‌اى از دانشمندان تويون و ترپن ^٣يافت مى‌شود. به علاوه در گياه يك مادۀ عامل تلخ، آرتميزين ^۴، تانن، مواد رزينى و مادۀ آدنين يافت مى‌شود.

خواص-كاربرد

در چين از شيرۀ شاخه‌هاى تازۀ سبز گياه و يا از جوشاندۀ آن در استعمال خارجى براى معالجۀ التهاب مهبل ^۵مصرف مى‌شود. به علاوه ضمادى كه از برگهاى له‌شدۀ آن به دست مى‌آيد براى رفع سردرد [كروست و پتلو، پتلو و فاكس]. و تسكين درد [فوكود]. به كار مى‌رود و از جوشاندۀ آن براى شستن و پاك كردن زخم [هاسكارل].

و ضماد آن را در موقع وضع حمل به پشت زائو مى‌اندازند [والنزوئلا]. اگر گياه را با نمك كوبيده و گرم كنند مايع حاصله براى ماليدن روى استخوان دررفته و شكسته و ورم به كار مى‌رود [بارلت]. برگهاى آن را خشك كرده مانند توتون دود مى‌كنند، براى تسكين آسم خيلى نافع است [كاريونه و كيمورا]. مصرف داخلى برگها و قسمتهاى هوايى گياه نيز خيلى مرسوم است و براى بند آوردن انواع خونريزى، تنظيم عادت ماهيانه و معالجۀ اختلالات عادت ماهيانه به كار مى‌رود، در عين حال قاعده‌آور است [تاناكا-اوداشيما]. تونيك و بادشكن و مقوى معده است [پتلو، كوئى زمبينگ و وان‌استى‌نيس كروزمان]. ضد قى و تهوع و ضد اسهال است [چيو]. ضد روماتيسم است [ليو]و ضد اسپاسم است. رحم را آرام مى‌كند و به عنوان مسكّن اعصاب براى دردهاى پشت و درد زايمان نافع است [استوارت].

دفع‌كننده كرم، بويژه آسكاريد است و ضد اسهال خونى مى‌باشد. براى بند آوردن خونريزى از بينى مفيد است. چيو معتقد است مادۀ تويون كه در گياه وجود دارد اگر زايد بر حد مجاز مصرف شود و اسراف شود اسپاسمهاى صرعى ايجاد مى‌كند.

برنجاسف كه برگ و سرشاخه گلدار و حتى ريشۀ آن مصرف دارويى دارد، از نظر طبيعت طبق نظر حكماى طب سنتى خيلى گرم و خشك است. از نظر خواص برگ و سرشاخه‌هاى گلدار آن قاعده‌آور و ضد كرم است و ضدعفونى‌كننده و مقوى معده مى‌باشد. دم‌كردۀ برگها و سرشاخۀ گلدار آن براى رفع عفونتهاى عصبى و رفع تشنج و براى آسم و بيمارى‌هاى مغزى مؤثر است. به‌طور كلى بازكنندۀ انسداد مجارى است و مدّر و قاعده‌آور است سنگ مثانه را خرد مى‌كند. خوردن  ٨  گرم گل زرد آن با عسل براى كشتن اقسام كرم معده و كرم كدو مجرّب است. همچنين خوردن  ١٠  گرم دم‌كردۀ آن و نشستن در آن براى رفع شاش‌بند، رفع بند آمدن عادت ماهيانه، تسهيل تولد، باز كردن دهانۀ رحم، رفع ورم آن، اخراج جنين و مشيمه و پاك كردن جراحتهاى رحم بسيار مفيد است. خوردن از آب خيس‌كردۀ  ١٠  گرم برنجاسف تب‌بر است. در موقع خوردن برنجاسف بايد غذاهاى بدون چربى خورده شود. ضماد آن براى رفع اقسام سردردها، باز كردن گرفتگى‌هاى دماغى، تقويت دماغ، رفع سرسام بلغمى و خواب‌آلودگى نافع است. ضماد آن بر سينه براى رفع درد سينه و زير شكم براى رفع شاش‌بند، باز كردن عادت ماهيانه، تحليل ورمها و تسكين دردهاى آن ناحيه مفيد است. استنشاق دم‌كردۀ آن مانند بخور براى رفع زكام و امراض دماغى مفيد است. پاشيدن گرد گياه خشك براى خشك كردن زخم و جراحت اثر مفيد دارد. برنجاسف براى كليه مضّر است، لذا بايد با انيسون خورده شود. مقدار خوراك آن تا  ١۵  گرم است و به جاى آن هميشه مى‌توان از افسنطين كبير استفاده كرد.

دم كردن برنجاسف: حدود  ١٠  گرم گياه خشك را در  ١٠٠٠  گرم آب جوش دم مى‌كنند، مدر و قاعده‌آور است. اگر از گرد برگ، گل و يا ريشۀ خشك آن استفاده شود، مقدار خوراك آن  ۴ - ٢  گرم است در آلمان سابقا مرسوم بوده از گرد ريشه برنجاسف براى كنترل صرع استفاده مى‌كرده‌اند.

مصرف اين گياه بايد در حد مجاز و زير نظر پزشك انجام گيرد.