هندوانه

در كتب طب سنتى با نام «بطيخ هندى» آمده و فارسى‌شدۀ آن «هندوانه» است و در بلوچستان «محال» ناميده مى‌شود. به فرانسوى Pasteque و Melon d'eau و به انگليسى Water melon گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀCucurbitaceae ، نام علمى آن Citrullus vulgaris Scharad. و مترادفهاى آن Cucumis citrullus Seringe وCitrullus lanatus) Thunb. (Matsum. & Nak. از طرف گياه‌شناسان مختلف نامگذارى شده است.

در مدارك امريكايى نام اصلى علمى هندوانه را Citrullus lanatus) Thunb. ( Matsum. & Nak. و مترادف آن را C. vulgaris Schrad. ذكر مى‌كنند.

مشخصات

گياهى است يك‌پايه و يكساله از خويشاوندان نزديك خربزه است، ساقۀ آن منشعب داراى پيچك بى‌كرك خزنده با برگهاى پهن متناوب كه در اثر بريدگى به پنج قسمت تقسيم مى‌شود و هر قسمت در كناره‌ها دندانه‌دار است. گلهاى آن كوچك زرد است. ميوۀ آن مدور يا دراز بزرگ پوست آن صاف و ليز و اغلب به رنگ سبز گاهى سبز ابلق و گاهى مرمرى مى‌باشد. پس از رسيدن، گوشت يا پولپ داخل آن قرمز مى‌شود و دانه‌ها و تخمهاى گياه را كه برحسب نژاد به رنگهاى سياه، سفيد، قرمز و يا زرد مى‌باشد در بر گرفته است. هندوانه بومى افريقاست و در اغلب مناطق عالم كاشته مى‌شود. در ايران نژادهاى مختلف آن در اغلب مناطق كشور كاشته مى‌شود.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى در هندوانه وجود مادۀ سيترولين مشخص شده است. در ميوۀ آن كاروتن و ليكوپن ^١يافت مى‌شود و همچنين مانيتول ^٢در آن وجود دارد.

مانيتول كه نوعى قند الكل است يك مادۀ متبلور سفيد شيرين است به فرمول HOCH ٢ ) CHOH( ۴  CH  ٢ OH . اين ماده در مانان كه از درخت زبان گنجشك گل به دست مى‌آيد نيز وجود دارد ^٣. از احياى قند مانوز ^۴يك هكزوز ^۵كه به فرمول خام C ۶ H ١٢ O ۶  است، نيز به دست مى‌آيد. مانيتول خالص از قندهايى است كه به‌طور كامل قابل جذب بدن نيست.

تخم هندوانه داراى  ۴٠ - ٢٠  درصد روغن ثابت است. ميوۀ آن از نظر ويتامين C و پروويتامين A ضعيف است ولى از نظر پكتين خيلى غنى است و به علاوه تخم آن منبع غنى از انزيم اوره‌آز است. در آب هندوانه در حدود  ١٧ / ٠  درصد سيترولين است. روغن تخم آن از نظر خواص جانشين روغن بادام مى‌باشد.

بررسى‌هاى ديگر نشان مى‌دهد كه در هندوانه يك نوع قند وجود دارد كه آثار مدر دارد [يوشيكى]. در هندوانه يك نوع ملح موجود است كه ورم و التهاب كليه را معالجه مى‌كند [كيمورا*]و [باركسديل]و بعدها [كروآلتوسن]و پس از آنها [گارگيل- رودى]آزمايشهاى متعددى در مورد تركيبات شيميايى انجام داده و نشان داده‌اند كه مادۀ كوكور بوسيترين ^۶كه در هندوانه موجود است براى كاهش و معالجۀ فشار خون بالا يا هاپرتنشن ^٧نافع است. مطالعات انجام‌شده در هندوستان نشان مى‌دهد كه مادۀ ال-گلوتاميك اسيد ^٨كه از تفالۀ تخم هندوانه كه روغن آن گرفته شده باشد به دست مى‌آيد، در حالت آزاد براى معالجۀ كمبودهاى دماغى و فكرى در كودكان و نوجوانان مؤثر است [راما چاندران و كريشنا ماچار].

در گزارش بررسى ديگرى در ]S. G. I. M. P[ آمده است كه از ميوۀ هندوانه يك آمينو اسيد جديد به نام آلفا-آمينو-بتا-(پيرازوليل-ان) پروپيونيك اسيد ^١جدا شده است. و در تخم آن نيز وجود بتا-پيرازول- ٨ -ايلالامين ^٢كه يك آمينو اسيد است، مشخص گرديده است.

در هريك صد گرم قسمت قابل خوردن هندوانه خام مواد زير وجود دارد:

آب  ٩٢  گرم، پروتئين  ۵ / ٠  گرم، مواد چرب  ٢ / ٠  گرم، هيدراتهاى كربن  ١ / ۶  گرم، كلسيم  ٧  ميلى‌گرم، فسفر  ١٠  ميلى‌گرم، آهن  ۵ / ٠  ميلى‌گرم، سديم  ١  ميلى‌گرم، پتاسيم  ١٠٠  ميلى‌گرم، ويتامين A  ۵٩٠  واحد بين‌المللى، تيامين  ٠٣ / ٠  ميلى‌گرم، رايبوفلاوين  ٠٣ / ٠  ميلى‌گرم، نياسين  ٢ / ٠  ميلى‌گرم و ويتامين C 7 ميلى‌گرم.

خواص-كاربرد

در چين و ژاپن از ميوه و پوست و پولپ و آب هندوانه به عنوان مدر و مقوى معده استفاده مى‌شود. پوست و پولپ داخل آن را براى معالجۀ يرقان، ديابت و رفع مسموميت مى‌خورند [هاو]. پولپ هندوانه براى رفع ناراحتى و زخمهاى گلو و دهان مفيد است [لوئى**]. آب هندوانه براى ناراحتى كليه يا نفريتيس ^٣مفيد است [ايچى‌مورا و كاريونه و كيمورا*]. مغز تخم هندوانه نرم‌كنندۀ پوست و مخاط است، به هضم غذا كمك مى‌كند و سينه را نرم مى‌كند. از خاكستر پوست هندوانه براى معالجۀ برفك و تاولهاى دهان استفاده مى‌شود [استوارت]. پولپ هندوانه زردرنگ خيلى ملين است [جومل]. در هند و چين از عصارۀ ريشۀ هندوانه براى قطع خونريزى پس از سقط جنين استفاده مى‌شود [بركيل*].

در اندونزى هندوانه مخلوط با سركه و زردچوبه براى تسكين دردهاى روماتيسمى مصرف مى‌شود.

در هندوستان از مغز تخم هندوانه به عنوان كرم‌كش استفاده مى‌شود و عصارۀ الكلى و روغن تخم هندوانه انواع كرم نوارى و كرم گرد را در گربه‌ها فلج مى‌كند.

هندوانۀ تازه براى معالجۀ برى-برى و رفع التهاب مثانه مفيد است [اوكابه*].

و اما در مدارك طب سنتى مشرق زمين كه اطباى سنتى ايرانى منتشر كرده‌اند چنين آمده است:

هندوانه از نظر طبيعت سرد و تر است و از نظر خواص معتقدند كه مسكن حدت صفرا و خون و تشنگى است. مدر است و توليد خون رقيق و بلغم شيرين مى‌كند و بدن را تر و تازه مى‌نمايد. براى تبهاى سوزان نافع است و براى اصلاح حال اشخاص گرم‌مزاج و خشك، هندوانه بيشتر مفيد است تا ترشى‌ها. آشاميدن آب هندوانه با سكنجبين براى يرقان و صفراى سوخته و كمك به هضم غذا و ازدياد ترشح ادرار و خرد كردن سنگ كليه مفيد است، اگر با شكر خورده شود براى خنك كردن بدن مؤثر است. با شير براى امراض سوداوى و با تمر هندى براى اخراج مواد صفراوى و رفع خارش و جرب و با شير خشت براى تبهاى گرم و دفع اخلاط مفيد است.

بهترين زمان خوردن هندوانه بين دو طعام است كه غذاى قبلى هضم شده باشد.

خوردن هندوانه بلافاصله بعد از غذا در هاضمه اختلال ايجاد مى‌كند و اگر ناشتا خورده شود مضر است خصوصا اگر هوا خيلى گرم و انسان تشنه باشد. در مزاجهاى بسيار صفراوى هندوانه مانند آب كدو كمك به ازدياد صفرا مى‌كند. هندوانه مضر طحال، اشخاص سردمزاج و معده‌هاى سرد است. در اين موارد براى رفع اختلال ايجاد شده بايد از عسل و گل قند ^١استفاده كرد. در اشخاص سردمزاج هندوانه موجب تضعيف قوۀ باه مى‌شود و درد مفاصل ايجاد مى‌نمايد.

تخم هندوانه نيز سرد و تر است و از نظر خواص شبيه تخم كدو مى‌باشد. مقدار خوراك از مغز تخم هندوانه تا  ٢٠  گرم است و براى اخراج سنگ مفيد است. مرباى پوست هندوانه با عسل يا شكر براى وسواس و درد سينه و ضعف معده و تقويت هاضمه نافع است.