آنژليك

در كتب طب سنتى با نامهاى «سنبل ختايى» و «حشيشة الملائك» آمده است. به فرانسوى Angelique و به انگليسىAngelica گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Umbelliferae ، نام علمى آن Angelica archangelica L. و مترادف آنArchangelica officinalis Hoffm. مى‌باشد.

مشخصات

آنژليك گياهى است علفى دوسالۀ بلند، ارتفاع آن متجاوز از يك متر است. معطر با برگهاى بزرگ داراى بريدگى و تقسيم‌بندى‌شده، هريك از تقسيمات برگ نوك‌تيز دندانه‌دار مى‌باشد. ساقۀ آن شياردار استوانه‌اى به رنگ سبز مايل به قرمز. گلهاى آن سفيد به صورت چتر در انتهاى شاخۀ گل‌دهنده ظاهر مى‌شود. از برگ و ساقه و ريشۀ آن در طب استفاده مى‌شود.

اين گياه در مناطق شمالى اروپا، شبه‌جزيرۀ اسكانديناوى و كوهستانهاى مركزى اروپا تا روسيۀ ميانه انتشار دارد. در هندوستان در كشمير مى‌رويد. در شمال اروپا به عنوان گياه سبزى خوراكى مورد توجه است و كاشته مى‌شود و ريشه‌هاى آن را به صورت خام يا پخته مى‌خورند. در ساير مناطق اروپا علاوه بر خوراكى بودن از خاصيت خوش‌بو بودن آن نيز در قنادى‌ها استفاده مى‌شود و از ميوۀ آن براى تهيۀ يك نوع نوشابه به نام Ratafia d'angelique استفاده مى‌شود به علاوه خواص طبى آن در سطح وسيعى مورد توجه است و كاربرد دارد.

تكثير آنژليك از طريق كشت بذر آن صورت مى‌گيرد به اين ترتيب كه بذر آن را در بهار در هواى آزاد و يا در پاييز در پناه شاسى مى‌كارند و پس از آن نهالهاى جوان را به مزرعه منتقل كرده و مى‌كارند. معمولا چند ماه پس از كاشت نهالها آمادۀ انتقال مى‌شوند، بنابراين كشت بهاره در پاييز به مزرعه منتقل مى‌شود و كشت پاييزه در بهار منتقل مى‌گردد.

تركيبات شيميايى

از نظر تركيبات شيميايى و مواد عامله، ريشه و قسمت زيرزمينى خشك آنژليك در حدود  ٣۵ / ٠  درصد اسانس روغنى فرّار دارد و در ميوۀ آن ( ٣ / ١ - ٢ / ١ ) درصد اسانس يافت مى‌شود. مواد عمدۀ موجود در اسانس آنژليك عبارت‌اند از بتا-فلاندرن ^١و به علاوه در اسانس ريشۀ آنژليك كه در هوا خشك شده باشد مواد د-آلفا-فلاندرن ^٢، آلفا-پينن و هايدروكسى پنتادكانوئيك اسيد ^٣و آلفا-متيل بوتيريك اسيد ^۴يافت مى‌شود.

در ريشه‌ها و ثمر آنژليك چند فوروكومارين ^۵نظير آنژليسين ^۶، برگاپتن، كزانتوتوكسين ^٧و. . . وجود دارد و به علاوه اومبلى‌پرنين ^٨و چند فنل ^٩نيز در آن مشخص شده است ]G. I. M. P[ .

بررسى‌هاى شيميايى جديدترى نشان مى‌دهد كه كيفيت اسانس آنژليك با شرايط اقليمى محل رويش طبيعى آن ارتباط دارد، هر چقدر ارتفاع از سطح درياى محل رويش طبيعى آن بيشتر باشد، عطر بيشتر و با كيفيت بهترى مى‌دهد.

از گياه آنژليك  ٩  نوع مادۀ كومارين جدا شده است از جمله يك كومارين جديد به نام آركى‌سين ^١در آن مشخص شده است ]S. G. I. M. P[ .

خواص-كاربرد

آنژليك معمولا در سال اول گل مى‌دهد ولى چون ريشۀ آن رشد كافى نكرده برداشت ريشه در سال دوم انجام مى‌گيرد و در آغاز سال دوم ساقه‌هاى فرعى سال اول را قطع مى‌كنند و فقط ساقۀ اصلى مى‌ماند كه رشد كافى بنمايد و از ساقه‌هاى قطع‌شده و برگهايى كه در خلال سال اول قطع شده نيز پس از خشك كردن استفاده مى‌شود. ميوۀ گياه وقتى كاملا رسيد كه معمولا در اواخر تابستان است، آمادۀ برداشت مى‌شود.

از نظر خواص ريشۀ آنژليك و ميوۀ آن محرك و نرم‌كنندۀ سينه و معرق است و ريشۀ آن بخصوص مقوى، ضد تشنج، بادشكن، خلطآور، قاعده‌آور و معرق مى‌باشد.

در فرانسه در مراجع طب سنتى آن ديار مرسوم بوده است كه از دم‌كردۀ ريشۀ آنژليك به نسبت  ٢٠  گرم ريشۀ خشك در يك ليتر آب جوش و يا از تنطور الكلى ريشۀ آنژليك  ١٠ - ٢  گرم به عنوان نيرودهنده و هاضم استفاده مى‌كنند و از دم‌كردۀ ميوۀ آن نيز به عنوان مفرح و نيرودهنده خيلى استقبال مى‌شود.

گونۀ Angelica sylvestris L. را نيز در بعضى اسناد به نام سنبل ختايى مى‌نامند.

گياهى است پايا به بلندى تا  ١۵٠  سانتى‌متر و معطر. اين گياه در اروپا و از جنوب غربى چين تا نپال در آسيا مى‌رويد.

قسمت نرم ريشۀ اين گياه به عنوان دارو مصرف مى‌شود، جوشاندۀ آن براى رفع بى‌حسى اعصاب، رفع گرفتگى در اعضاى بدن، روماتيسم و Arthritis [چيو]، سردرد، سرگيجۀ ناشى از سرماخوردگى و تورم در پاها به كار مى‌رود.