برگ‌بو

درخت آن به فارسى «باهشتان» گفته مى‌شود، در كتب طب سنتى به نامهاى «درخت غار» ، «برگ‌بو» ، «مازريون» ، «دفنه» و «شجرة الرند» نام برده شده است. به فرانسوى Laurier commun و Laurier و Laurier sauce و به انگليسىSweet bay و Bay-tree و true Laurel و Laurel گفته مى‌شود. گياهى است از تيرۀ Lauraceae ، نام علمى آن Laurus nobilis L. است. ميوۀ درخت «باهشتان» را «دهشمت» يا «حب الغار» مى‌گويند و به هندى نيز حب الغار گفته مى‌شود.

مشخصات

برگ‌بو گياهى است به صورت درخت و درختچۀ هميشه‌سبز و ناخزان (در مناطق با زمستانهاى خيلى سرد بايد حفاظت شود) ، در شرايط مساعد ارتفاع آن  ٢٠ - ١۵  متر هم مى‌رسد ولى معمولا  ٨ - ٧  متر مى‌باشد. گياهى است پلى‌گام و در عين حال ممكن است گلهاى نر و ماده و همچنين گلهاى هرمافروديت (نر و ماده در يك گل) روى يك درخت ديده شود. برگها متناوب، سبز تيره، بيضى‌شكل، نوك‌تيز و معطر و زيبا هستند. گلهاى آن كوچك به رنگ زرد يا خاكسترى روشن و ميوۀ آن كوچك به رنگ ارغوانى تيره و به اندازۀ دانۀ انگور مى‌باشد. درختچه‌اى است زيبا، فرانسوى‌ها آن را لوريه شاعران ^١هم مى‌گويند.

تكثير آن با قلمه و قلمه‌هاى ريشه‌دار و يا با پاچوش انجام مى‌شود و پس از  ٨ - ٧  ماه ريشه‌هاى آن به قدر كافى توسعه يافته و مستقر مى‌شود. اين درخت در خاكهاى غنى و قابل نفوذ رشد خوبى دارد. چيدن برگهاى معطر آن براى اينكه سبزى كامل داشته باشد معمولا بايد صبح زود انجام شود و براى خشك كردن روى‌هم انباشته نشود و در لايه‌هاى نازك و در سايه پهن و خشك شود. خشك كردن در آفتاب موجب مى‌شود كه رنگ سبز زيباى آن قهوه‌اى شود و مقدار زيادى روغن معطر و اسانس آن از بين برود.

تركيبات شيميايى

ميوۀ اين درخت داراى اسانس روغنى فرّارى است كه داراى مقدار زيادى اسيد لوريك است. اسيد لوريك از اسيدهاى چرب است كه به شكل متبلور سفيد درمى‌آيد. در برگهاى خشك برگ‌بو نيز از  ٣ - ١  درصد اسانس روغنى فرّار بسيار معطر وجود دارد كه از طريق تقطير مى‌توان استخراج نمود. در برگهاى گياه نيز اسانس روغنى فرّار وجود دارد.

خواص-كاربرد

از نظر حكماى مغرب زمين تا اواخر قرن هيجدهم كه گياه‌درمانى، رونق وسيعى در اروپا داشت، دانشمندان و حكماى اروپا معتقد بودند كه ميوۀ درخت برگ‌بو به عنوان محرك در تسريع و تشديد قاعدۀ زنان مؤثر است و به همين دليل در مواردى به عنوان دارو براى سقط جنين به كار مى‌رفته است. در كتاب گياه‌درمانى به نام گرت‌هربال ^١كه در سال  ١۵٢۶  ميلادى دانشمند معروف [پيتر تروريس**]آن را تهيه كرده و در انگلستان چاپ شده، در مورد كاربرد ميوه و برگ درخت غار چنين آمده است:

«خميرى كه از گرد حاصل از كوبيدن ميوه‌هاى اين درخت به دست آمده مخلوط با عسل براى معالجۀ رنگها و لكه‌هاى غير طبيعى پوست صورت و همچنين براى از بين رفتن دانه‌ها و لكه‌هاى قرمز رنگى كه در پوست صورت جوانان مى‌زند تجويز مى‌شده است.»

دانشمند ديگرى به نام [كول‌پپر**]در كتابش به نام كمپليت هربال ^١كه در اواسط قرن هفدهم نوشته است در مورد ميوۀ درخت برگ‌بو مى‌نويسد:

«روغنى كه از ميوۀ درخت برگ‌بو به دست مى‌آيد براى انواع ناراحتى‌هاى مفاصل، اعصاب، معده، شكم و رحم، انواعى از لقوه‌ها و تشنجهاى عضلانى، گرفتگى عضلات يا سيخ شدن عضلات، انواع دردها، بى‌حسى در هر نقطه از بدن و دردهاى رحمى و زهدان مفيد است، به اين ترتيب كه محل ناراحت را روغن‌مالى مى‌كنند. براى رفع دردهاى گوش هم از چند قطره از اين روغن استفاده مى‌شده است و يا بخور حاصل از جوشاندۀ ميوه‌ها و برگهاى آن را با وسيله‌اى مثل قيف يا بادگير داخل گوش مى‌كرده‌اند.»

براى از بين بردن لكه‌هاى كبود خونمردگى حاصل از كوفتگى در پوست و گوشت بدن از مالش روغن آن در محل آسيب‌ديده استفاده مى‌شده است كه خونمردگى خيلى سريع جذب مى‌شده است، ضمنا مالش روغن آن براى رفع خارش و عوارض جرب در پوست و عوارض ورم و آثار ضربه‌هايى مانند شلاق روى پوست بسيار مؤثر است.

غار طبق نظر حكماى طب سنتى شرق گرم و خشك است، مغز ميوۀ آن گرمتر از پوست و برگ آن و ميوۀ آن گرمتر از برگ و پوست آن و روغن آن گرمتر از ساير اجزا و حتى از روغن گردو نيز گرمتر است. خواص آن مفرح و مقوى و مدر و ضد سم است خصوصا ميوۀ آن. اگر ميوۀ آن با سركۀ خيلى رقيق خورده شود براى سردردهاى بلغمى، گازها، نفخها، صرع، وسواس، تقويت ذهن و فهم بسيار نافع است. ماليدن روغن آن براى درد اعصاب و رفع حواس‌پرتى و افزايش حافظه خوب است. اگر ساييدۀ ميوۀ آن با روغن گل سرخ و سركه مخلوط شود، قطرۀ آن براى رفع دردهاى سر و گوش و رفع صدا و طنين در گوش و ثقل سامعه مفيد است و موجب تقويت گوش مى‌شود و همچنين اگر قطرۀ روغن آن مصرف شود نيز همين نتايج را براى گوش خواهد داشت. مضمضۀ دم‌كردۀ برگ آن براى تسكين درد دندان مفيد است. اگر با ميوه و برگ كوبيدۀ آن مخلوط با عسل انگشت‌پيچ درست شود خوردن آن براى امراض سرد و اگر با سكنجبين انگشت‌پيچ درست شود خوردن آن براى امراض گرم و زخمها و جراحات ريه و سرفۀ كهنه و تنگى نفس مفيد است. خوردن ميوۀ آن براى تحليل باد و گازهاى غليظ و دل‌پيچه و امراض كبد و طحال و با عسل براى زخم روده‌ها و خوردن روغن آن با سركۀ انگور براى درد كبد مفيد است. اگر  ١٠  ميلى‌گرم ميوۀ آن را ساييده و بخورند دل‌پيچه را فورا تسكين مى‌دهد. روغن آن ايجاد آشفتگى و دل‌به‌هم خوردن مى‌كند و قى‌آور است و ترشح ادرار را زياد مى‌كند و ترشح حيض را افزايش مى‌دهد. اگر در دم‌كردۀ آن بنشينند براى امراض كليه و مثانه و رحم مفيد است. خوردن ميوۀ آن براى خرد كردن سنگ مثانه نيز مفيد است و شياف تهيه‌شده از ميوۀ آن موجب سقط جنين مى‌شود. خوردن و يا ماليدن روغن آن در مواضع درد براى رفع دردهاى مفاصل و درد كمر مفيد است، ماليدن روغن آن با سركه روى پوست براى رفع لكه‌هاى جلدى مؤثر است.

اين گياه داراى ضررهايى نيز هست. ميوه و روغن آن معده را سست كرده و قى‌آور است و مضر سينه مى‌باشد و اصلاح آن با خوردن كتيرا ميسر است. مقدار خوراك از ميوه و برگ آن  ١٠ - ٢  گرم است. مقدار  ١٠  گرم آن مسهل است.

در اصطلاح طب سنتى ميوۀ درخت غار را «حب الغار» مى‌گويند، به حجم گيلاس، خيلى معطر و سياه‌رنگ و داراى روغنى سبزرنگ و نيم‌جامد است. تهيۀ روغن حب الغار به ترتيب زير است:

روش اول: حب الغار خشك را نيم‌كوب كرده و در روى الك بريزند و روى بخار آب جوش گذارند تا نرم شود، سپس آن را در كيسۀ محكمى ريخته و آن كيسه را در ميان دو قطعه آهن سوراخ‌دار كه با آب جوش گرم شده باشند گذارده و فشار مى‌دهند. روغنى كه از آن خارج مى‌شود با كاغذ صاف كنند. سابقا در بازار ايران برگ‌بو را به نام «سازج هندى» عرضه مى‌كردند.

روش دوم: دانۀ گياه يا حب الغار را گرفته در آب بپزند و بگذارند سرد شود قشرى كه روى آب مى‌گيرد بردارند.

روش ديگر اين است كه ميوه و برگ آن را بپزند و پس از آن عصارۀ آنها را با فشار گرفته با دو برابر وزن آن روغن زيتون مخلوط، روى آتش ملايم بگذارند، آن‌قدر كه آب آن تبخير شود و روغن بماند و دقت شود كه نسوزد و آن روغن را به كار برند.

در هندوستان از ميوۀ گياه به عنوان قاعده‌آور و بند آوردن اسهال و قطع ترشحات مهبل و استسقا مصرف مى‌شود.

تذكر اين نكته ضرورى است كه بايد دقت شود كه اولا برگها و ميوۀ درخت غار را با برگهاى درخت ديگرى به نامPimenta acris كه آن‌هم معطر است و شبيه آن مى‌باشد و از تقطير آن نوشابه‌اى به نام Bay rum درست مى‌كنند اشتباه نشود.

ثانيا با درخت ديگرى به نام Laurier cerise يا غار گيلاسى كه در شرايط خاصى سمّى است اشتباه نشود.

ثالثا با درخت ديگرى به نام Laurier rose يا خرزهره نبايد اشتباه شود. البته مشخصات و خواص ساير Laurier ها كه باLaurier sauce (برگ‌بو) بكلى متفاوت هستند.