چريش

به فارسى در بندرعباسو چاه‌بهار با نامهاى محلى «چريش» ، «سريش» و «چريشك» ناميده مى‌شود. به فرانسوى Margousier و Faux sycomore و به انگليسى Neem و Nim tree و Margosa گفته مى‌شود. گياهى است از خانوادۀ Meliaceae نام علمى آن: Azadirachta indica A. Juss.و مترادف آن Melia azadirachta L. و Meliaindica Boiss. و Melia fraxinifolia Salisl.مى‌باشد. روغنى كه از دانه‌هاى گياه مى‌گيرند در بازرگانى به Nimoil معروف است.

مشخصات

چريش درختى است باقامت متوسط برگهاى آن سبز، كنارۀ برگ داراى بريدگى و شبيه دندانۀ نامنظم است، برگهاىآن شبيه برگ زبان گنجشك مى‌باشد. نوك برگها خيلى تيز و كشيده‌تر از برگهاى زيتون تلخمى‌باشد ولى شكل كلى درخت شبيه درخت زيتون تلخ است، به همين جهت اغلب اشتباها يا عمدابرگها و ريشۀ آن را به جاى و يا مخلوط با برگها و پوست و ريشۀ زيتون تلخ در بازار عرضهمى‌نمايند.

درخت چريش بومى هندشرقى است و تا مغرب چين و شرق جاوه انتشار دارد و در بعضى مناطق كاشته مى‌شود. به ايرانوارد شده و كاشته مى‌شود و از گياهان بومى شده است. در حال حاضر در چاه‌بهار، بندرعباسو ساير نقاط جنوب كشور مى‌رويد.

تركيباتشيميايى

از نظر تركيبات شيميايىچريش داراى يك روغن تلخ و مارگوزيك اسيد  ١ است. روغنىكه از دانه‌هاى آن گرفته مى‌شود، داراى دو نوع مادۀ تلخ است. در دانه‌هاى آن در حدود ۴۵  درصد روغنوجود دارد. مواد تلخى كه از روغن چريش جدا شده است عبارت‌اند از: نيمبين  ٢ و نيمبى‌نين3ونيم‌بيدين 4  كه مادۀ عامل عمدۀآن را تشكيل مى‌دهد شامل سولفور مى‌باشد. از شكوفه‌هاى چريش يك گلوكوزيد به نام نيم‌بوسترين 5 در حدود 005 / ٠  درصد واسانس روغنى فرّار با بويى نامطبوع (در حدود  ۵ / ٠  درصد) ونيم بوسترول  6و نيم بستين  7 و اسيدهاىچرب جدا شده است. در گلهاى آن يك مادۀ تلخ و اسانس تلخ و تحريك‌كننده وجود دارد. درميوه‌هاى آن مادۀ تلخ باكايانين  8 يافت مى‌شود.

از پوست تنۀ درختدر حدود  ٠۴ / ٠  درصد مادۀنيمبين و در حدود  ٠١ / ٠  درصد مادۀنيمبينين و در حدود  ۴ / ٠  درصد مادۀنيم‌بيدين و در حدود  ٠٢ / ٠  درصد اسانسجدا شده است ]G. I. M. P[ .

در گزارش ديگرى درمورد تركيبات شيميايى گياه چريش چنين آمده است:

در پوست درخت نيمبين،نيم‌بيدين، نيمبى‌نين، نيم‌بوسترول [باتاچارچى  9 ] و سوجيول 10و نمبيول 11 [سنگوپتا 12 ]يافت مى‌شود.در روغن تصفيه شدۀ آن پالميتيك اسيد 13 ، استئاريكاسيد  14 اولئيك اسيد 15 ، لينولئيكاسيد  16 ، آراشيديكاسيد  17 و مقداركمى ميريستيك اسيد  18وجود دارد.روغن دانه‌هاى آن منبع غنى از اولئين  19 و استئاريناست [پتلو  20 ]. مهمترينعامل مؤثر اصلى روغن آن نيم‌بيدين است كه مقدارى سولفور در آن يافت مى‌شود. [صديقى 21 ]. در برگهاىآن مارگوزين  22 وجود دارد[گوسوامى و دوت  634 ].

خواص-كاربرد

در هند: پوست درختچريش تلخ مقوى و تونيك است و قابض و تب‌بر مى‌باشد. همچنين پوست ريشه و ميوه‌هاى نارسآن نيز تونيك و مقوى و تب‌بر است.

برگهاى له‌شدۀ آنرا به صورت ضماد براى فروكش كردن جوش و كورك روى محل مبتلا مى‌گذارند. جوشاندۀ برگهاىآن را به عنوان ضدعفونى‌كننده براى ضد عفونى كردن زخمها و اكزما به كار مى‌برند. گلهاىخشك آن تونيك و مقوى بخصوص مقوى معده است. روغن آن محرك، ضدعفونى‌كننده و به عنوانپادزهر براى مارگزيدگى و عقرب‌زدگى مصرف مى‌شود. ميوه‌هاى آن مسهل است. و براى كشتنكرم معده به كار مى‌رود، ضمنا نرم‌كننده نيز مى‌باشد.

در برمه: پوست درختبه عنوان مقوى و تونيك و برگ، گل و روغن آن به عنوان محرّك موضعى و حشره‌كش مصرف مى‌شود[راجر  23 ]. صمغ آننرم‌كننده و مقوى و گلهاى آن براى تقويت معده مفيد است. برگهاى له‌شدۀ آن را به صورتضماد روى جرب و تاولهاى تر براى التيام مى‌گذارند [تئوبالد  24].

در هند و چين: تنطورپوست درخت براى اشخاص مبتلا به مالارياى مزمن يا يرقان و خستگى عمومى تجويز مى‌شودو بعلاوه براى اشخاصى كه پس از جراحتهايى تب كرده‌اند نيز توصيه مى‌شود. از تنطور برگدرخت به عنوان محرّك اشتها و با ريواس به عنوان تونيك (ولى يبوست‌زا) استفاده مى‌شود.به علاوه از اين تنطور به صورت مالش روى اعضاى شكسته و يا از جا در رفته و براى تسكيندردهاى عضلات به كار مى‌برند. از روغن برگهاى آن براى معالجۀ دردهاى روماتيسمى و ماليدنآن براى رفع اكزماى مزمن استفاده مى‌شود. همچنين اهالى كامبوج براى برگهاى جوان و گلهاىدرخت خاصيت تصفيۀ خون و خونسازى قايل‌اند. از له شدۀ برگها و گلهاى آن ضمادى درست كردهو با انداختن روى پيشانى براى معالجۀ هذيان تب استفاده مى‌شود. جوشاندۀ رقيق ريشۀ گياهبا اجزاى ديگرى به عنوان ضد صفراوى و تونيك براى معالجۀ سل و ناراحتى‌هاى كبد مصرفمى‌شود [مى‌نات  25 ]. جوشاندۀپوست و گل و برگ آن به صورت كمپرس براى التيام زخمها و جراحتها كاربرد دارد [پتلو].در اندونزى از جوشاندۀ برگها و يا از روغن دانۀ آن به عنوان ضدعفونى‌كننده، روى زخمهامى‌مالند [هين  26 ]. روغندانۀ آن به عنوان ضد انگل و پارازيت براى معالجۀ بيمارى‌هاى پارازيتى پوست نظير بيمارىاسكابيز  27 ماليده مى‌شود[وان‌استى‌نيس - كروزمان  28 ].

توضيح: بيمارى اسكابيزيا نوعى جرب، بيمارى پوستى است كه شديدا مسرى مى‌باشد و عامل آن يك آراكنيد  29به نامSarcoptes scabiei است كه موجب خارش پوست مى‌شود.

درخت چريش در هنددرختى مقدس است و در تشريفات مذهبى هندوها به كار مى‌رود. له‌شدۀ پوست آن بوى ملايممى‌دهد و صمغ درخت شبيه صمغ عربى است.

 ١ ) . Margosicacid

 ٢ ) . Nimbin

 3 ) . Nimbinin

 4 ) . Nimbidin

 5 ) . Nimbosterin

 6 ) . Nimbosterol

 7 ) . Nimbecetin

 8) . Bakayanin

 9 ) . Bhattacharji

 10 ) . Sugiol

 11) . nimbiol

12) . Sengupta,P,Chiwi,abstr

 13 ) . Palmiticacid

 14 ) . Stearicacid

 15 ) . Oleicacid

 16 ) . Linoleicacid

17) . Arachidicacid

18) . Myristicacid

19 ) . Oleine

20 ) . Petelot,A

 21 ) . Sidigqui,S

22 ) . Margosine

23) . Rodger,A

 24 ) . Theobald,w

 25 ) . Menaut,B

 26 ) . Heyne,K

 27) . Scabies

28 ) . Steenis-Krwseman,M.J-van

 29 ) . arachnid