در كتب طب سنتى گياه و دانۀ آن با نامهاى «باقلاى مصرى» ، «ترمس» و «ترمس» نامبرده شده است. به فرانسوى Lupin و انواع آن را Lupin blanc و Lupin jaune و Lupin bleu (كه آن را Lupin ā cafe يا Lupin hirsute نيز مى‌گويند زيرا دانه‌هاى آن را مى‌توان به جاى دانه قهوه مصرف نمود) و به انگليسى Lupine و انواع آن را نظير فرانسوى‌ها بسته به رنگ گلها به نامهاى Yellow Lupine ، White Lupine و Blue Lupine مى‌خوانند. گياهى است از خانوادۀ Leguminosae تيرۀ فرعى Papilionaceae اسامى گونه‌هاى عمدۀ آن عبارت است از: Lupinus albus L.

(سفيد) ، و Lupinus luteus L. (زرد) ، و Lupinus angustifolius L. (آبى) . اين گياه را به هندى نيز ترمس نامند.

مشخصات


گياهى است يكساله، كوتاه به بلندى در حدود يك وجب. برگهاى آن به شكل پنجۀ مركب است و غالبا  ٧  برگچه كه همه از انتهاى يك دمبرگ دراز خارج مى‌شوند تشكيل شده است. گلها مانند گل ساير پروانه‌واران، كوچك و به رنگهاى سفيد، زرد يا آبى بسته به گونه‌هاى مختلف آن است. ميوۀ آن نيام، و داراى غلافى شبيه باقلا كه در آن چند دانه قرار دارد. دانۀ آنكه مستعمل در طب سنتى است كمى كوچكتر از باقلا به رنگ سفيد مايل به زرد، وسط آن كمى فرو رفته و طعم آن كمى تلخ است. دانۀ انواع مزروع و پرورشى آن كمى بزرگتر و دانۀ نوع وحشى آن كمى ريزتر و طعم آن تلختر و رنگ آن زردتر است. به عنوان دارو معمولا دانه‌هاى گياه وحشى ترجيح داده مى‌شود زيرا مادۀ فعّال شيميايى آن بيشتر و مؤثرتر است.

اين گياه از گياهان آهك‌گريز است و در اراضى آهكى خوب نمى‌شود و مانند ساير لگومينوزها ازت هوا را گرفته و در خاك تثبيت مى‌كند و موجب تقويت خاك مى‌شود. از جهت آهك گريز بودن ترمس سفيد كمتر از ترمس زرد حساسيت دارد. در زراعت به عنوان كود سبز كاربرد دارد. اراضى سيليسى قابل نفوذ را دوست دارد و تكثير آن از طريق كاشت تخم آن در بهار يا در پاييز صورت مى‌گيرد (در مناطق معتدل در بهار و در نواحى گرمسير در پاييز) .

اين گياه بومى مناطق مديترانه‌اى است و در نواحى مشرق زمين عموما مى‌رويد.

در اروپا و مصر و هند و قفقاز كاشته مى‌شود. معمولا در مناطق مديترانه‌اى به عنوان علوفه و كود سبز كاشته مى‌شود و چون نوع زرد وحشى آن از نظر علوفه سمّى است، انواعى از آن را كه شيرين و داراى سميت خيلى كمى است براى كاشت و پرورش انتخاب مى‌كنند.

تركيبات شيميايى


از نظر تركيبات شيميايى در ترمس سفيد آلكالوئيدهاى لوپى‌نين  ١ ، لوپينى‌دين  ٢ و لوپامين  ٣ وجود دارد. خوردن جوشاندۀ دانۀ آن تحمل به قند را در بيماران ديابتيك بالا مى‌برد و عصارۀ دانۀ آن فشار خون خرگوش را كاهش مى‌دهد. در دانۀ آن آلكالوئيد لوپانين يافت مى‌شود ]G. I. M. P[ . در گزارش ديگرى آمده است كه نهالهاى كوچك و جوانه‌هاى اوليه و شاخه و برگهاى سبز ترمس سفيد منبع غنى مادۀ آسپاراژين  ۴ هستند. در گونۀ ترمس آبى در پروتئين دانه‌هاى آن   ٢  گلوبولين  ١ به نامهاى گلوبولين  ١  و گلوبولين  ٢  و تعداد زيادى اسيدهاى آمينه وجود دارد. با اينكه پروتئين دانه داراى متيونين  ٢ نيست، درجۀ قابليت هضم آن  ٩٠  درصد و ارزش بيولوژى آن  ۵٣  درصد است. آلكالوئيد عمدۀ دانه‌ها دى-لوپى‌نين  ٣ است. جوانه‌هاى دانۀ كشت شده داراى حدود  ١۶ - ١٠  درصد آسپاراژين است. دانۀ ترمس زرد داراى حدود  ٧٣ / ٠ - ۴٣ / ٠  درصد لوپى‌نين و حدود  ٣٧ / ٠ - ٢٠ / ٠  درصد اسپارتئين  ١ است كه سيانوژنتيك  ٢ هستند ]S. G. I. M. P[ .

خواص-كاربرد


در هند تخم ترمس سفيد معمولا به عنوان ضد كرم شكم، مدّر، مقوى و دواى سينه كاربرد دارد و به علاوه معتقدند كه بازكنندۀ انسداد و گرفتگى‌هاى مجارى عروق است و اصلاح‌كننده و بادشكن است. جوانه‌هاى تازه روئيدۀ دانه يا به اصطلاح مالت باقلاى مصرى، منبع غنى از مادۀ آسپاراژين است كه يكى از داروهاى مدر است.

طبق نظر حكماى طب سنتى طبيعت باقلاى مصرى يا تخم ترمس كمى گرم و خشك است. اين گياه بازكنندۀ انسداد مجارى طحال و كبد و مدّر و قاعده‌آور است.

خوردن دم‌كردۀ آن با آب عسل يا سركۀ مخلوط با آب براى دفع كرم روده و كرم كدو و همچنين به عنوان مدّر و قاعده‌آور مفيد است. اگر با سداب و فلفل مخلوط و خورده شود براى باز كردن عادت ماهيانه و ازدياد ترشح آن، تحليل ورم طحال و باز كردن انسداد و گرفتگى‌هاى مجارى كبد بسيار نافع است. ضماد آرد آن با آب عسل كه زير ناف انداخته شود، براى اخراج كرم روده و كرم كدو مفيد است و ضمنا براى رفع ناراحتى‌هاى جلدى نظير جرب، كچلى، اكزما و زخمهاى بد پوست نافع است.

ضماد پختۀ آن با عسل و سركه براى سياتيك، دردهاى سرين، رفع آثار ضربه و كوفتگى نافع است. جوشاندۀ آن در سركه بويژه اگر با آب دريا مخلوط شود براى ورمهاى سرد و درد مفاصل سرد مفيد است و اگر ضماد آرد آن را با آرد جو و آب بتنهايى بر سرين اندازند براى سياتيك بسيار نافع است. ضماد پختۀ آن در مورد قانقرايا مفيد است. پاشيدن آب جوشاندۀ آن بر درب و ديوار خانه مانند سم‌پاشى براى كشتن حشرات و گريزاندن آنها مؤثر است. شياف آرد آنكه با عسل مخلوط شده باشد و مرّمكى به آن اضافه شده باشد، براى ازدياد ترشح عادت ماهيانه و تسهيل اخراج جنين و تحليل نفخ رحم مفيد است. در تمام موارد نوع تلختر آن از نوع غير تلخ يا كم‌تلخ قوى‌تر است. نوع شيرين آنكه مانند بقولات خورده مى‌شود از نظر مواد غذايى خوب است ولى خيلى ديرهضم است. مقدار خوراك آن مخلوط با دواهاى ديگر  ١١  و  ١٢  گرم و اگر بتنهايى خورده شود تا  ٢٨  گرم است.

انواعى از آن سمّى است لذا بايد با احتياط و زير نظر پزشك مصرف شود. 

در صورتى كه حيوان در خوردن آن اسراف كرده باشد مسموميت حاصله را در دامپزشكى اصطلاحا لوپينوز  ١ نامند. اين مسموميت ممكن است در صورت اسراف در خوردن شاخه و برگ و يا دانۀ ترمس ايجاد شود. اين بيمارى يا مسموميت كه زردى  ٢ نيز گفته مى‌شود، در اثر آلكالوئيد لوپى‌نين است و بويژه در گوسفندان بيشتر ديده مى‌شود زيرا گوسفند از تلخى اين علوفه زياد بدش نمى‌آيد.

 
 ١ ) . Lupinine
 ٢ ) . Lupinidine

٣ ) . Lupamine
 Asparagine . ( ۴

 ١ ) . Globulin  ١ , ٢ 
 ٢ ) . Methionine
 ٣ ) . d-Lupinine

١ ) . Sparteine
 ٢ ) . Cyanogenetic

١ ) . Lupinose
 ٢ ) . Jaunisse