در كتب طب سنتى ايران «جوز القى» ، «حب الملوك» و «دندبرّى» نامبرده مى‌شود. ميوۀ درختچه‌اى است كه درختچه را به فرانسوى Medicinier ، Purghere ، و Gros pignon d'Inde و Ricin d'Amerique و به انگليسى Jequirity ، Indian licorice ، Wild liquorice و Physic nut tree ، Purging nut tree و Spurge nettle و در برخى مدارك Sponge nettle و دانه‌اش را كه مصرف دارويى دارد Jequirity bean ، Purging nut و Physic nut نامند. گياهى است از خانوادۀ Euphorbiaceae نام علمى آن Jatropha curcas L. و مترادف آن Curcus purgans Medic. مى‌باشد.

مشخصات

درختچه‌اى است كوتاه، برگهاى آن پنجه‌اى با بريدگى بسيار و برگچه‌ها باريك و دراز. ميوۀ آن در ابعاد يك فندق يا انجير و كمى بزرگتر، پوست آن ضخيم و قسمت خارجى ميوه داراى چند برآمدگى است. رنگ ميوه زرد تيره است كه در داخل آن دانه‌هاى سمّى روغنى گياه قرار دارد. روى پوستۀ سخت هر دانه را يك پوستۀ نازك پوشيده كه رنگ آن تيره ولى داراى نقطه‌هاى بسيار كوچك سفيد است. اين پوسته در جريان بيرون آوردن دانه‌ها براى استفاده از دانه جدا مى‌شود و رنگ زرد تيرۀ پوستۀ سخت دانه بدون نقطه‌ها به چشم مى‌خورد.

اين گياه بومى مكزيكو و مناطق حارّه امريكاست و در آسيا در مناطق حارّۀ هند مى‌رويد و كاشته مى‌شود و در اغلب نواحى هند به عنوان پرچين از آن استفاده مى‌شود. در ايران تا به حال وجود اين گياه گزارش نشده است.

تركيبات شيميايى


از نظر تركيبات شيميايى در دانۀ آن مادۀ عامل سمّى كورسين  ١ يافت مى‌شود. در مغز دانۀ آن روغن چرب و  ٢  فيتوسترول  ٢ و يك فيتوسترولين  ٣ كه گلوكوزيدى است از فيتوسترول و مقدارى سوكروز  ۴ و مواد صمغى رزينى كه خاصيت مسهل و تهوع دارند يافت مى‌شود ]G. I. M. P[ . در دانۀ آن در حدود  ٢۵  درصد روغن وجود دارد كه با فشار گرفته مى‌شود، طعم آن نامطبوع و خاصيت مسهلى آن از روغن كرچك بيشتر است.

در گزارش بررسى‌هاى ديگرى آمده است كه دانه آن داراى كورسين يا كوركازين  ۵ و يك مادۀ رزينى كه هر دو سمى هستند و روغن كوركاس  ۶ مى‌باشد. روغن كوركاس شامل ميريستيك اسيد  ٧ و پالميتيك اسيد  ٨ و استئاريك اسيد  ٩ و آراشيديك اسيد  ١٠ و اولئيك اسيد  ١١ و لينولئيك اسيد  ١٢ مى‌باشد [والنزوئلا].

در پوست درختچه تانن، موم، رزين و چند ساپونين  ١٣ يافت مى‌شود [ولث اف انديا].
خواص-كاربرد

در هندوستان دانه‌هاى آن را سرخ كرده و به عنوان مسهل مصرف مى‌كنند. آب گياه كه در اثر فشار و كوبيدن شاخه و برگهاى نازك به دست مى‌آيد، براى رفع ناراحتى‌هاى پوست از جمله جرب و اكزما به كار مى‌رود. از سرشاخه‌هاى آن براى مسواك لثه‌هايى كه متورم هستند، استفاده مى‌شود، داروى بسيار مؤثرى است. در برمه از تخم آن به عنوان مسهل ملايم استفاده مى‌شود [ماسون]. در هندوچين ابتدا جنين مغز دانه را خارج كرده و مغز بدون جنين را به عنوان مسهل مى‌خورند [فوكود]. 

در مغز دانه مواد سمى فيتوتوكسين  14 و كورسين وجود دارد كه به رگهاى خونى صدمه مى‌زند و اگر زياد خورده شود ممكن است هلاك كند [پتلو]. روغن مغز دانه مليّن است [تاكا&اوداشيما]. از اين روغن در بيمارى‌هاى پوست استفاده مى‌شود. [ليو]. اگر كمى از اين روغن خورده شود و يا مقدار بيشترى در استعمال خارجى به كمر و پشت با فشار ماليده شود، موجب سقط جنين مى‌شود [مى‌نات]. از لاتكس يا به عبارت بهتر از شيرابۀ گياه روى زخم مى‌مالند، التيام‌بخش است [مى‌نات]. كمى از آن را روى قطعۀ پارچه‌اى كه روى انگشت كشيده شده، ريخته و زبان باردار بيماران را با آن پاك مى‌كنند [پتلو]. در شبه‌جزيرۀ مالايا از شيرابۀ گياه براى بند آوردن خون استفاده مى‌شود و روى زخم و بريدگى و ساير انواع زخمها كه خونروى دارند مى‌مالند [بركيل]. در اندونزى نيز به عنوان بند آورندۀ خون از آن استفاده مى‌شود [هين و وان‌استى‌نيس كروسمان]. و براى معالجۀ ناراحتى‌هاى پوست از قبيل جرب، اكزما به كار مى‌رود. از رقيق شدۀ آن به صورت دهان‌شويه براى معالجۀ لثه‌هاى متورم كه خون از آنها مى‌رود، استفاده مى‌شود [هين]. در فيليپين كمى از شيرابۀ آن را روى پنبه مى‌ريزند و روى دندان كه درد مى‌كند مى‌گذارند، تسكين‌دهنده است [سوليت].

پوست درخت را از ساقۀ گرم شدۀ آن جدا مى‌كنند و با آن عضو از جا دررفته را مى‌پيچند [سوليت]. همچنين اگر عضوى را حيوانى گاز بگيرد اين پوست را روى آن مى‌گذارند و مى‌بندند [كوئى زمبينگ]. برگهاى اين گياه ضد انگل است و له شدۀ برگها را روى جرب پوست مى‌گذارند [مى‌نات]. همچنين برگها قرمزكننده پوست است و براى كنترل فلج مفيد است [پتلو]. و در موارد روماتيسم نيز به كار مى‌رود. در فيليپين از جوشاندۀ برگها براى معالجۀ سرفه استفاده مى‌شود و از جوشاندۀ برگ و ريشۀ گياه براى قطع اسهال مى‌خورند [گررو]. ضمنا در اندونزى از جوشاندۀ برگ و ريشۀ گياه براى معالجۀ تكرار ادرار استفاده مى‌شود [وك].

حكماى طب سنتى ميوۀ گياه جوز القى را گرم و خشك مى‌دانند و مقدار خوراك از آن را تا  ۴  گرم توصيه مى‌كنند. معمولا  ۴  گرم جوز القى را با  ۵  گرم رازيانه و آب گرم و كمى عسل مخلوط كرده به عنوان قى‌آور تجويز مى‌كنند و بلغم و صفرا را از راه قى دفع مى‌كنند و ضمنا مسهل نيز مى‌باشد. اصولا در طب سنتى ايران از جوز القى بيشتر به عنوان قى‌آور استفاده مى‌شود و از مصرف داخلى آن در مدارك قديم ايرانى خيلى كم بحث شده است.

به‌هرحال چون اين گياه سمّى است مصرف آن بايد با مشورت و زير نظر پزشك انجام شود.

 ١ ) . Curcin 
 ٢ ) . Phytosterol
 ٣ ) . Phytosterolin
 ۴ ) . Sucrose
 ۵ ) . Curcasin
 ۶ ) . Curcas oil
 ٧ ) . Myristic acid

٨ ) . Palmitic acid
 ٩ ) . Stearic acid
 ١٠ ) . Arachidic acid
 ١١ ) . Oleic acid
 ١٢ ) . Linoleic acid
 ١٣ ) . Saponin

 ١۴ ) . Phytotoxin